Preek over Prediker 7:11-12

Wees Wijs met de Wijsheid!

Wijsheid is even goed als een erfdeel en een voorrecht voor wie de zon aanschouwen. Want de wijsheid beschermt evenals het geld, maar het is een voordeel te weten: de wijsheid doet haar bezitters leven.

 

Broeders en zusters, jongens en meisjes,

Vandaag staat er boven de preek een afkorting van drie letters. Het is een afkorting die je elke dag wel een paar keer hoort. Tenminste als je regelmatig naar de radio luistert of naar de TV kijkt. Want bijna elk reclamespotje wordt tegenwoordig afgesloten met een verwijzing naar een adres op het internet, het world wide web, het www. ‘Surf voor meer informatie naar www.nederlandgaatdigitaal.nl.’ ‘Wil je meedoen, ga dan naar www.goedidee.nl.’

Nou, die afkorting www die pakken we vandaag eens op, nemen we de kerk mee in, en we gaan er een andere betekenis aan geven. Vanmorgen betekent www: Wees Wijs met de Wijsheid. Dat is het thema voor de preek. Gemakkelijk te onthouden, zodat u er de komende week ook nog eens bij stil kunt staan: www,

Wees Wijs met de Wijsheid

* * *

Waar kun je zoal wijs mee zijn? Want zo zeggen we dat als je ergens enorm veel plezier aan beleeft, als je iets heel waardevol vindt. Je kunt wijs zijn met je nieuwe fiets, of met het speelgoed dat je op je verjaardag hebt gekregen: je speelt er de hele dag mee en niemand mag er aan komen. Je kunt, als jongere, ook wijs zijn met een vriend of een vriendin op school: je vindt het geweldig leuk om met hem of met haar te kletsen en in de pauze wat over het schoolplein te slenteren. En zo kun je wijs zijn als ouders met je kinderen, of als opa of oma met je kleinkinderen. Ja, als je ergens wijs mee bent, dan geniet je daarvan omdat je het waardevol vindt.

Prediker zegt vandaag tegen ons: wees wijs met de wijsheid. Hij brengt dat in de tekst voor de preek op drie manieren onder woorden: wijsheid is een voorrecht, wijsheid biedt bescherming en wijsheid doet leven. Heel positief dus. Heel waardevol vindt Prediker de wijsheid.

En daarbij geeft hij die wijsheid een plaats naast het geld. Op het eerste gezicht is dat misschien een beetje vreemd. Want geld dat is in de bijbel toch meestal iets waar heel negatieve dingen over gezegd worden. In het Nieuwe Testament zegt bijvoorbeeld Paulus een keer: ‘Geldzucht is de wortel van alle kwaad’. En de Here Jezus waarschuwt zijn discipelen om ‘geen schatten op aarde te verzamelen maar een schat in de hemel’. En ook Prediker waarschuwt scherp tegen de slechte invloed die er uit kan gaan van geld. Geld maakt mensen hebberig. In hoofdstuk 5 vers 9 zegt Prediker: ‘Wie geld liefheeft, wordt van geld niet verzadigd.’ Nee, van geld krijg je nooit genoeg. Toch zet Prediker hier wijsheid zo zondermeer naast geld. Erfdeel noemt hij het ook in vers 11. Want als je, in Israël, als zoon het erfdeel van je vader kreeg, dan kon je vooruit, dan ging de wereld voor je open. Voor geld is alles te koop.

En dat kunnen we ons ook goed voorstellen. Er is in de kerk vast niemand die niet wijs zou zijn met een briefje van duizend wat je in de handen wordt gedrukt. Dat had je misschien wel net hard nodig. Want er liggen nog een paar rekeningen die betaald moeten worden. Of de auto moet weer voor de keuring. Kun je eindelijk die stoel kopen die je al zolang wilde.

Prediker zegt daarover: geld beschermt. Letterlijk staat er eigenlijk: ‘Geld biedt schaduw.’ En dat betekende voor een Israëliet heel veel. In een land waar de zon voortdurend op je huid brandt is het heerlijk om een plekje te vinden waar schaduw is. Zelfs de Here God wordt in de Psalmen schaduw genoemd. In Psalm 121 staat: ‘De Here is uw schaduw aan uw rechterhand.’ En in Psalm 91 gaat het erover dat we mogen ‘schuilen in de schaduw van de Almachtige’.

Ook geld biedt schaduw, zegt Prediker. Zo nuchter en reëel is hij wel. En voor iedereen die leeft onder de zon is dat herkenbaar: als je veel geld hebt, opent dat allerlei mogelijkheden. En we zeggen wel eens: ‘geld maakt natuurlijk niet gelukkig, maar het is wel erg gemakkelijk als je het hebt.’

En juist omdat dat zo herkenbaar is voor ons als mensen wordt geld in de bijbel ook vaak gebruikt als vergelijkingsmateriaal voor wat in de bijbel aangewezen wordt als écht waardevol. Zo kwamen we dat ook tegen in Spreuken 3. Daar zegt Salomo - u weet wel die koning die toen God hem vroeg wat hij graag wilde hebben, geen rijkdom vroeg, geen geld en goud, maar hij bad tot de Here om wijsheid - die Salomo zegt over de wijsheid:

Wat zij opbrengt, is beter dan de opbrengst van zilver,
wat ze doet gewinnen, is beter dan goud.
Ze is kostbaarder dan koralen,
al wat u kunt begeren, kan haar niet evenaren.

Zo waardevol vindt Salomo wijsheid. Zo wijs is hij met de wijsheid dat hij haar liever heeft dan goud, zilver en andere kostbare dingen. Je moet dat je maar heel praktisch voorstellen: je staat voor een prijzenkast, en je mag één ding uitkiezen. En in die prijzenkast staan onder andere een magnetron, een digitale videocamera, een envelop met daarop en één met drie nullen (1000 gulden dus) en er ligt een kaartje met daarop het woord ‘wijsheid’. Nou, wat zou je kiezen? (…) Salomo wist het wel. Hij wees dat kaartje aan met het woord wijsheid erop. En ook Prediker moedigt ons aan om te kiezen. Want het is waar: geld biedt schaduw, geld helpt. Maar geld geeft geen leven. En dat is het voordeel van wijsheid boven geld, zegt Prediker: de wijsheid doet haar bezitters leven. En die keuze tussen geld of wijsheid is dus uiteindelijk de keuze tussen je geld of je leven. Je bent niet wijs als je dan kiest voor het geld. Kies voor het leven. Kies dus voor de wijsheid. Wees wijs met de wijsheid. Want, zegt Salomo in Spreuken 3:

Een boom des levens is zij voor wie haar aangrijpen,
wie haar vasthouden, zijn gelukkig te prijzen.

* * *

Wees wijs met de wijsheid. Misschien zegt u nu wel: ‘Dat wil ik wel graag, wijs zijn met de wijsheid, maar ik heb nog wel twee vragen: Wat is die wijsheid dan? En hoe kom ik aan die wijsheid?’ Nou dat zijn precies die twee vragen waarover het nu verder zal gaan: Wat is die wijsheid? En: Hoe kom je aan die wijsheid?

1. Wat is wijsheid?

Wijsheid heeft in de bijbel niet allereerst te maken met informatie, met veel weten. Vaak denken we bij wijze mensen wel aan mensen die veel weten, die heel goed thuis zijn in een bepaald onderwerp bijvoorbeeld, die daar flink op gestudeerd hebben. Maar mensen die veel weten, zijn nog niet per definitie wijze mensen. Nee de wijsheid in de bijbel is altijd levenswijsheid. Je zult die wijsheid dan ook eerder aantreffen bij oudere mensen met levenservaring dan bij jongere mensen. Maar dat hoeft niet per definitie zo te zijn. Prediker, zelf een oud man, Prediker zegt ook:

Beter is een arme, maar wijze jongeling
dan een oude, maar dwaze koning.

We zeggen wel eens dat de wijsheid met de jaren komt. Maar helaas blijkt dat spreekwoord niet altijd op te gaan. Zo vindt Prediker het bijvoorbeeld niet wijs als je over vroeger altijd zegt dat het beter was. Want het was vroeger niet altijd beter en het is vandaag ook niet allemaal slechter. En dat geldt andersom ook, en dat kunnen jongeren zich dan weer speciaal aantrekken: vroeger was niet alles slechter en vandaag is niet alles beter.

Wijsheid heeft, in ieder geval in de kerk, niet te maken met kijken naar vroeger toen alles beter was, maar met kijken naar boven, naar God die in de hemel woont. De eerbiedige omgang met die God is de bron van alle ware wijsheid. Wijsheid is: je leven eerbiedig met God leven. Wijsheid is: als het ware met de ogen van Heer kijken naar het leven onder de zon en dan ontdekken wat echt belangrijk is, wat echt waardevol is.

Zo kijkt ook Prediker naar het leven onder de zon. In het gedeelte dat we gelezen hebben deelt hij een aantal wijsheden met ons die hij heeft ontdekt. En dan leren we direct nog iets over wat wijsheid is: wijsheid is in ieder geval niet de platgetreden paadjes bewandelen, maar eerder wegen wijzen die je nog niet had ontdekt en waarvan je op het eerste gezicht zegt: dat bestaat toch niet!

Neem nou deze wijsheid van Prediker, hoofdstuk 7 vers 2:

Het is beter te gaan naar een huis van rouw
dan naar een huis van feestgelag.

Dat staat toch wel haaks op hoe we het zelf vaak beleven: we weten wel leukere feestjes dan een begrafenis. En toch is dat wijsheid van Prediker, want als je nooit naar een huis van rouw gaat, dan loop je heel gauw de kans dat je nooit bij de dood stil staat. Bij je eigen dood. Want ieder mens wordt een keer geroepen door God. En de vraag is of je er dan klaar voor bent. Feest vieren is niet zo moeilijk. Maar samen met een ander rouwen en ook stil durven staan bij je eigen dood, dat is wel moeilijk, maar je wordt er als het goed is ook wijzer van: je groeit in je eerbiedige omgang met God. Zo kan Prediker ook zeggen:

Verdriet is beter dan lachen,
want bij een treurig gelaat is het met het hart goed gesteld.

Nog een voorbeeld-wijsheid van Prediker, hoofdstuk vers 5:

Het is beter te horen naar de berisping der wijzen,

dan dat men hoort naar het lied der dwazen.

Een berisping dat is een uitbrander, dat iemand je eens goed zegt waar het op staat, dat je flink op je dak krijgt vanwege een stommiteit die je hebt begaan. Nou, daar zitten we meestal niet op te wachten. We sluiten onze ogen daar liever voor dan dat we ongezouten de waarheid gezegd krijgen. En toch is dat dom. Wijs is het als je wilt leren van je fouten. Wijs is het ook om een ander te wijzen op zijn fouten en tekortkomingen. Dat moet natuurlijk wel op een vriendelijke en opbouwende manier gebeuren. Maar het is beter om een ander te confronteren met zijn fouten zodat hij ervan kan leren, dan dat je er het zwijgen toe doet. Zwijgen, dat is als het zingen van een lied der dwazen: het lijkt leuker en prettiger, maar het is het uiteindelijk niet. Wees wijs met de wijsheid van iemand die je je fouten laat zien.

Nog een derde voorbeeld, ook weer uit het leven gegrepen, hoofdstuk 7 vers 9:

Wees niet te spoedig geërgerd in uw geest,
want ergernis huist in de boezem der dwazen.

Ja, ergernis. Wat kun je je soms ergeren aan anderen. Wat kun je je soms ergeren aan dingen die gebeuren en waar je niet blij mee bent. ‘Ik erger me zo aan dat gezeur van dat mens.’ We denken het in elk geval, en vaak zeggen we het nog ook. Maar Prediker maakt daar korte metten mee: ‘ergernis huist in de boezem der dwazen.’ Je aan een ander ergeren dat is onwijs dwaas. Stop daarmee. Vecht daartegen. Want waar ergernis is, daar zijn boze gezichten, harde gezichten. Daar wordt gemopperd en gescholden. En dat heeft meer met dood dan met leven te maken. Meer met donker dan met licht. Prediker geeft daar ook nog een mooie spreuk over mee, in hoofdstuk 8 het eerste vers:

De wijsheid van een mens doet zijn aangezicht lichten,
zodat de hardheid daarvan verandert.

Ja ergernis wordt zichtbaar in een hard gezicht, een harde blik. Maar wijsheid zie je aan een gezicht waar licht van afstraalt, dat vrolijk staat. In de Nieuwe Bijbelvertaling staat het zo:

De wijsheid straalt de mens van het gezicht,
en verandert strenge ogen in een milde blik.

Dat is de wijsheid die we leren van Prediker. Mens, erger je niet. Want ergernis heeft veel te maken met onrust. Als het in je eigen hart onrustig is, dan kijk je naar anderen, en dan vind je altijd wel wat om je aan te ergeren, en dan kun je mooi weglopen bij je eigen onrust.

En daarom leert Prediker ons: mens, erger je niet, maar wees wijs met de wijsheid. Vind rust in de eerbiedige omgang met God. En als u zich ergert, loop daar dan eens bij weg, en richt je op de Heer in de hemel. Vind rust bij Hem. Dat is wijsheid.

* * *

Ja, wat is wijsheid? Dat was de vraag waarmee we bezig waren. Wijsheid is: bij alles wat je denkt en doet en voelt steeds weer terug gaan naar die eerbiedige omgang met God. Als je je ergert, als je boos bent, als je verdriet hebt, zoek dan rust in de eerbiedige omgang met God.

Want: de vreze des Heren is het begin der wijsheid. Zo staat het in onze vertaling van de bijbel. Je kunt het ook zo zeggen: wijsheid begint bij de eerbiedige omgang met God. Niet bij een boel weten, ook met intelligentie heeft het niets te maken. Wijsheid is: steeds opnieuw terug gaan naar de rust van de eerbiedige omgang met de Here.

* * *

2. Hoe kom je aan die wijsheid?

En daarmee komen we direct ook bij die tweede vraag. Het gaat over Wees Wijs met de Wijsheid. Maar hoe kom je dan aan die wijsheid? Nou voor het antwoord op die vraag gaan we naar het Nieuwe Testament. Want we mogen naar Prediker horen met nieuwtestamentische oren. En dan wil ik graag twee woorden van de apostel Paulus aan u voorhouden.

In 2 Timoteüs 3 vers 15 schrijft Paulus: ‘Ken de heilige Schriften die u wijs kunnen maken tot zaligheid door het geloof in Jezus Christus.’ Hoe kom je aan wijsheid? Paulus zegt: door de Schriften te kennen, door te lezen in de bijbel, door te studeren in de Heilige Schrift. Levenservaring maakt je wel wijs, maar dat is nog niet de wijsheid waar het in de bijbel over gaat. Wie zijn leven leeft met de God van de bijbel, die wordt pas echt wijs. En als die vraag: ‘Hoe kom ik aan die wijsheid?’ een serieuze vraag voor u is, een echt gemeende vraag, dan is dit het antwoord: lees de bijbel, kom naar de kerk om te luisteren naar Gods stem, laat de mogelijkheden die de gemeente biedt om bezig te zijn met de bijbel, op vereniging bijvoorbeeld, laat die mogelijkheden niet achteloos liggen. Want de heilige Schriften maken wijs tot zaligheid. In die wijsheid ligt het echte leven. Hier op aarde al, maar ook straks bij God. Wees wijs met de wijsheid. Dat is: Maak Tijd voor de Bijbel. En ik weet het wel: we hebben het druk, we hebben onze sport, onze hobbies, onze gezinnen, onze cursussen, onze uitjes. Het mag er allemaal zijn, maar als er temidden van dat alles geen tijd is voor het groeien in wijsheid, dan doe je verkeerde keuzes. Lees je bijbel en bid, want zo laat je zien dat je wijs bent met de wijsheid.

Hoe kom je aan die wijsheid? Bijbellezen dus. Maar Paulus houdt ons nog iets voor.

In 1 Korintiërs 1 vers 31staat: ‘Christus is ons van God geworden: wijsheid.’ De vraag wat is wijsheid moeten we in het licht van het Nieuwe Testament dus ook ánders stellen: Wie is wijsheid? Christus is onze wijsheid. Dus als je wijs wil worden, dan moet je ook kijken naar Christus. Christus is de diepste wijsheid. En we mogen nog wel wat verder gaan: het kruis van Christus is de diepste wijsheid. Veel mensen vinden het kruis de dwaasheid gekroond. Maar bij het kruis leer je pas wat ware wijsheid is en wie de Ware Wijsheid is. Jezus Christus. Als we bij het kruis staan leren we dat de diepste wijsheid dus alles te maken heeft met: wegkijken van onszelf en opkijken naar Christus. Wijsheid heeft te maken met leven van de vergeving. Wijsheid, dat is inzien dat je van jezelf een zondaar bent en dat je alleen van genade kunt leven. Dat is wijsheid. En misschien zegt u wel: dat wist ik allang. Maar is dat zo? Weet u dat echt? Wordt uw leven daardoor beheerst? Door Christus die ons door God gegeven is tot Wijsheid?

Ik geloof dat we dat in de leerschool van het leven ons elke dag opnieuw moeten eigen maken. Niet alleen zondags, maar ook op de dinsdag en de zaterdag. Want het kan heel snel een keurige formule worden, dat Christus onze Wijsheid is, zonder dat het je leven nog werkelijk raakt, zonder dat het je leven verandert. Dat bestaat. Dan ga je van ergernis tot ergernis steeds voort. Dan luister je naar liever naar het lied van de dwazen dan naar de berisping van de wijzen. Dan blijf je geld verzamelen en andere aardse schatten. Dan hang je aan het aardse leven en durf je de dood eigenlijk niet in de ogen te kijken. Dan zeg nog steeds: ‘Vroeger was alles beter!’ Dat bestaat: dat je de Naam van Christus wel kent en uitspreekt. Maar Christus Zelf ken je niet.

En daarom klinkt vandaag deze oproep in de kerk en spreekt God u aan:

Wees Wijs met de Wijsheid!
Ga elke dag opnieuw eerbiedig om met God.
Want dat is het begin van die Wijsheid.
En weet met heel je hart dat alleen Christus je leven is.

Amen.

 

Liturgie voor een morgendienst

Lied 20:1,7
Psalm 51:3
Prediker 7:1-14
Psalm 90:6
Spreuken 3:13-18
Psalm 111:6
Prediker 7:11-12
Psalm 119:47,49,66
Gezang 41