C. Veenhof, Prediking en uitverkiezing, voetnoot 133 (blz.
215-234)
Een van de voornaamste oorzaken van de chronische
misverstanden, de blijvende verwarring en de nog altijd voortdurende strijd,
welke tussen de verschillende nuances onder de gereformeerden ten aanzien van
verbond, belofte en sacrament heersen, moet gezocht worden in het niet meer
verstaan, althans niet voldoende tot gelding brengen, van de primaire
functie van het woord Gods in het werk der verlossing. Zonder uitzondering
aanvaarden allen, die gereformeerd willen zijn, het door de Schrift tot de
mensen komende woord als het woord Gods, dat als zodanig volstrekte
autoriteit over hen bezit. Maar de typische functie van dat
woord, zoals die door de reformatoren weer werd ontdekt en gepredikt, kwam in
de prediking en theologische literatuur der gereformeerden slechts weinig tot
haar recht. Men zag dat woord veelal niet anders dan als volstrekt betrouwbare mededeling
omtrent schepping, zondeval, verlossing, kortom, omtrent God en zijn werk. En
voorts ook als regel om naar te leven. Maar dat de primaire functie van
het woord deze is, dat God in Christus door de Geest daarin de vergeving der zonden,
het eeuwige leven, ja, Zichzelf schenkt; dat het woord naar zijn
specifieke aard het heil “bevat”; dat het heil in dat woord voor de mensen
concrete gestalte krijgt; daarin aan hen wordt geschonken en daarin door hen,
in de weg des geloofs, ook wordt ontvangen en “bezeten” - dat werd weinig
verstaan. En toch behoorde juist deze visie op het woord tot het essentiële van
de reformatie. Het ging daarin immers vóór alles over de wijze waarop
God zijn genade schenkt: sola fide, dat correlaat is aan het solo
verbo Spiritus Sancti. De bestudering van bijbelse woorden
als “woord”, “evangelie”, “prediking” enz. heeft bij velen de ogen doen
opengaan voor deze primaire en typische functie van het woord. En daardoor werd
tevens duidelijk, dat de reformatoren óók in dit opzicht de Schrift zuiver
hadden verstaan. Als gevolg daarvan begon voor velen ook de reformatorische
prediking omtrent de functie van het woord Gods te leven.
Ter typering van de reformatorische visie op het woord mogen
enkele karakteristieke citaten dienen. Bij Luther vindt men talloze uit spraken
als de volgende: “So nu Gott seyn heyliges Euangelion hat auslassen gehen,
handelt er mit uns auff zweyerley weyse. Eyn mal eusserlich, das ander mal
ynnerlich. Eusserlich handelt er mit uns durchs muendliche wort der Euangelij
und durch leypliche zeychen, alls do ist Tauffe und Sacrament. Ynnerlich
handelt er mit uns durch den heyligen geyst und glauben sampt andern gaben.
Aber das alles, der massen und der ordenung, das die eusserlichen stucke sollen
und muessen vorgehen. Und die ynnerlichen hernach und durch die eusserlichen
komen, also das ers beschlossen hat, keinem menschen die ynnerlichen stuck
zu geben on durch die eusserlichen stucke. Denn er will niemant den geyst noch
glauben geben on das eusserliche wort und zeychen, so er dazu eyngesetzt
hat, wie er Luce am 16. spricht: “Las sie Mosen und die Propheten hoeren.” Da
her auch S. Paulus thar nennen die Tauffe eyn bad der newen gepurt, darynnen
Gott den heyligen geyst reychlich ausgeusst. Tit. 3. Und das muendlich
Euangelion eyne Goettliche krafft, die so selig mache alle die dran glauben. Roem. am. 1.” (W. A. 18-S. 136). En: “Sihe, die
glentze der sonnen sind dir so nahe, das sie dich gleich ynn die augen odder
auff die haut stechen, das du es fulest, Aber doch vermagestus nicht, das du
sie ergreiffest und ynn em kestlin legest, wenn du gleich ewiglich darnach
tappest. Hindern kanstu sie wol, das sie nicht scheinen zum fenster
ein, aber tappen und greiffen kanstu sie nicht. Also auch Christus: ob er
gleich allenthalben da ist, lesst er sich nicht so greifen und tappen. Er kan
sich wol aus schelen, das du die schale davon kriegest und den kerne nicht
ergreiffest. Warumb das? Darumb, das ein anders ist, wenn Gott da ist, und wenn
er dir da ist. Denn aber ist er dir da, wenn er sein wort dazu thut und
bindet sich damit an und spricht: Hie soltu mich finden. Wenn du nu das wort
hast, so kanstu yhn gewislich greiffen und haben und sagen: Hie hab ich dich,
wie du sagest.” (W. A. 23-S. 151). En “Bleib du bey den worten Christi vnd
las so gedancken faren, Vnd sey gewis, das Gott hein ander weise hat noch
haben wil, die sunde zuuergeben, denn durch das mundliche wort, so er vns
menschen befolhen hat, Wenn du die vergebung nicht ym wort suchst, da sie Gott
hingelegt hat, so wirstu vergebens gen himel nach der gnade odder (wie sie
sagen) nach der ynnerlichen vergebung, gaffen. Sprichstu aber, wie die
Rottengeister vnd papisten geifern, Ja horen doch viel das wort vnd die
schlussel vnd haben doch keine vergebung, drumb mus ettwas anders da sein, denn
das wort vnd die schlussel der geist, geist, geist mus thun. Horestu wol, was
ich dir sage. Wir reden itzt nicht, Wer die vergebung kriegt, odder wer sie
nicht kriegt, das ist alles ein ander rede, Wir reden dauon, Wo vnd wo durch
man die Vergebung kriege, Wir wissen fast wol, das nicht alle die vergebung
kriegen, so das wort horen, Aber das wissen wir auch widderumb, das Wer sie
kriegen sol, der kan vnd mus sie nirgent anders, denn durchs wort vnd mit
dem wort kriegen, Vnd mussen das wort nicht drumb verachten, noch vntuchtig
rechen, vmb boser leüte willen, die solche vergebung ym wort nicht annemen, Es
ist nicht des worts schuld, sondern yhrs vnglaubens, (Meinstu aber, das der
nicht gebunden sey, der dem Binde schluessel nicht gleubet? Er sols wol erfaren
zu seiner zeit, das umb seines unglaubens willen das binden nicht vergeblich
gewest ist, noch gefeilet hat. Also auch, Wer nicht gleubet, das er los sey und
seine sund vergeben, der sols mit der zeit auch wol erfaren, wie gar gewis jhm
seine sunde jtzt vergeben sind gewest, und ers nicht hat woellen gleuben. S.
Paulus spricht Ro. 3: “Umb unsers unglaubens willen wird Gott nicht feilen”, So
reden wir auch jtzt nicht, wer den schluesseln gleubt odder nicht, Wissen fast
wol, das wenig gleuben, Sondern wir reden davon, was die schluessel thun und
geben. Wers nicht an nimpt, der hat freilich nichts, der schluessel feilet
drumb nicht, Viel gleuben dem Euangelio nicht, Aber das Euangelion
feilet und leuget darumb nicht, Ein Koenig gibt dir ein Schlos, Nimpstu es
nicht an, So hat der Koenig darumb nicht gelogen noch gefeilet, Sondern du hast
dich betrogen, und ist deine schuld, Der Koenig hats gewis gegeben.) Solt nu
yhr vnglaub Gotts wort auffheben odder vntuchtig machen, sagt Paulus Ro. 1.?
kriegen sie es nicht, so kriegens andere, Denn es ist beschlossen, das Gott wil
die sunde erlassen, gnade und geist geben, Durch sein eusserlich mundlich wort,
das er vns menschen befolhen hat, Vnd suche nur niemand keinen andern weg, noch
weise, odder sey ewiglich verloren, Denn Christus wird vns nicht liegen, da er
sagt, Was die Apostel binden vnd losen, solle gebunden vnd los sein, Die
Apostel sind menschen vnd reden mundlich, noch binden vnd losen sie mit solchen
mündlichen reden, Vnd heisst gebunden vnd los sein ym himel, Da bleib bey.” (W.
R. 30 II-S. 455/6, 498/9), vgl. voorts oa. Heinrich Bornkamm, Das Wort
Gottes bei Luther, München, 1933 (Schriftreihe der Luther-Geselschaft No
7); Vilmos Vajta, Die Theologie des Gottesdiensten bei Luther,
Göttingen, 1952, S. 115 f.; Leiturgia, Handbuch des evangelischen
Gottesdienstes, II, Kassel, 1955, S. 257 f. en mijn artt. Om het levende
Woord I - XI, in De Reformatie, 29e Jaarg. No 3 - 14, 17 Oct. 1953 - 9 Jan. 1954.
Bij Calvijn vinden we uitspraken als: “Christum per
evangelium se nobis offert” (O. C., XLVII, c. 12); “Evangelii
doctrinam solvendis nostris vinculis destinatam esse testatur”
(O. C. XLV, c. 475); “Christus se nobis per verbum communicat (id. c.
349); “Clavis enim regni coelorum est gratuita Dci adoptio, quam nos ex verbo concipimus
(id. c. 349); “Scimus enim non aliter vitae ianuam nobis aperiri
quam Dei verbo” (id. c. 475); “Summa evangelii majestas, quod mutuae inter
Deum et homines reconciliationis legatio esse dicitur” (id. c. 476); “Ita
Christi gratia vera est a morte resurrectio. Haec porro gratia nobis per
evangelium confertur” (O. C. XLVII, c. 117); “nulla nobis iustitiae,
vitae, aut ullius boni gutta suppetit, nisi quantum verbo suo Dominus offert”
(O. C. XLV, c. 36); “nunquam de paterna eius erga nos benevolentia statuere
licebit, nisi verbum, cuius se vinculo nobis obstrinxit, memoriae
nostrae occurrat, et, quasi in medio positum, salutem nostram cum Dei
bonitate individuo nexu copulet, et quasi, in medio positum, salutem
nostram cum Dei bonitate individuo nexu copulet” (id. c. 42); “Qui verbum habet
fruitur Deo ipso” (O. C. XLVII, c. 210); “nunquam proponi nobis Dei
verbum, quin ipse materna dulcedine gremium suum nobis aperiat, neque eo
contentus usque ad humile gallinae descendat in fovendis pullis” (O. C. XLV c.
642); “Praeclarum certe evangelii encomium est: quod illic Christi cor
habemus quodammodo apertum ne dubius sit nobis vel obscurus eius
amor” (O. C. XLVII, c. 345); “non aliunde nos salutem quam ex evangelio
consequi: quoniam non alibi suam nobis iustitiam Deus patefacit” (O. C.
XLIX; c. 20); “rarum et pretiosum thesaurum in evangelio nobis Dominus conferat,
nempe iustitiae suae communicationem” (id.); “in ipso (evangelio) solo reperietur
salus” (id. c. 22); “Abraham ergo in promissionem oblatam sibi Dei
benignitatem apprehendit, qua sibi iustitiam communicari sentiebat” (id. c.
70); “gratia haec (sc. reconciliationis) per evangelium communicatur: quia est
ministerium reconciliationis” (id. c. 89).
Uitspraken als deze zijn er bij honderden te vinden in de
werken van Calvijn. En het is onbegrijpelijk, dat ze door hen, die Calvijn
bestudeerden, zo weinig zijn opgemerkt, of in ieder geval zo weinig in hun
studiën werden verwerkt. Dankbaar schrijft (De Sacramentsleer hij Calvijn,
Amsterdam MCMXLI, blz. 11/2), dat Calvijn in zijn Institutie “geen
afzonderlijke behandeling van het Woord als genademiddel geeft, terwijl het
Woord toch eveneens een “uiterljk middel” is, waardoor God ons tot de
gemeenschap met Christus noodigt en in haar houdt en derhalve hier een minstens
even uitvoerige bespreking verdiende als de sacramenten.” Onmiddellijk daarna
schrijft hij dan: “Daarbij dient in de eerste plaats te worden opgemerkt: al
had de hervormer de leer over de openbaring Gods door Zijn Woord reeds in den
breede ontwikkeld in het eerste Boek en de prediking des Woords in het vierde,
vóór de sacramenten, toch is door hem geenszins over het hoofd gezien, dat ook
het Woord een uiterlijk hulpmiddel is en dus sacramenteel karakter draagt.
Voorts is te bedenken, dat Calvijns theologie niet slechts in naam theologie
des Woords is en dat dus al het voorafgaande in Boek I-III reeds op het
genademiddel des Woords is gebouwd. Tenslotte: bij al zijn zin voor
systematische ordening, is het niet Calvijns uiteindelijk doel, om een
nauwkeurig sluitend systeem te leveren; ook daarin heeft hij zich vrijgemaakt
van de scholastiek. Hij acht zijn doel bereikt, wanneer hij in zijn Institutie
zoowel een dogmatisch-verantwoorde als een practisch overzichtelijke indeeling
heeft geschapen. En in beide is hij, ook ten aanzien van de sacramentsleer, op
onovertroffen wijze geslaagd.” Dankbaar citeert in dit verband Bavinck, die
opmerkte (Gereformeerde Dogmatiek, 3e druk, IV, blz. 489), dat de
Gereformeerden in onderscheiding van de Luthersen het woord gewoonlijk niet
onder de media gratiae, doch in een afzonderlijk hoofdstuk ter sprake brengen.
“Deze eigenaardige methode van behandeling geeft geen recht tot de bewering,
dat de Gereformeerden het woord Gods niet als middel der genade hebben erkend,
want telkens spreken zij het tegendeel uit. Maar wel mag men eruit afleiden,
dat het woord Gods voor de Gereformeerden nog eene veel rijkere beteekenis had,
dan dat het alleen in den engeren zin van het woord als genademiddel dienst
deed”.
Maar men kan tegenover Dankbaar opmerken, dat Calvijn overal
in zijn geschriften deze fundamentele functie van het woord zeer nadrukkelijk
noemt en omschrijft. Ze lééft voor hem. En wat de op merking van Bavinck
betreft: Voor de reformatoren was het woord juist als “genademiddel” het
“rijkst”. Het “genademiddel”-zijn van het woord is het essentiële daarvan, zijn
“proprium officium”. En voorts, dat de vraag gesteld moet worden, of de latere
gereformeerden niet veeleer daarom over het woord als genademiddel zwegen,
omdat zij het zó niet meer of niet meer ten volle kenden. (Men zie voor de
opvatting van Calvijn omtrent het woord o. a. Ronald S. Wallace, Calvin’s
doctrine of the Word and Sacrament, Londen-Edinburgh, 1953; Werner Krusche,
Das Wirken des Heiligen Geistes nach Calvin, Göttingen, 1957).
Ten aanzien van het woord als “genademiddel”, als het
levende woord, waardoor en waarin God in Christus, door de Geest, de vergeving
der zonden, het nieuwe leven, kortom het vólle heil, ja, Zichzelf schenkt, moge
nog het volgende worden opgemerkt.
Het woord, dat God door middel van de Schrift tot de mensen
laat uitgaan, is het woord, waarmee God zèlf ons toespreekt. Het
komt ongetwijfeld in menselijke taal naar ons toe, maar desalniettemin is het
het woord, waarmee, waarin de Here zèlf zich sprekend tot ons richt. De
Schrift, aldus Calvijn, komt zó uit de hemel tot ons, alsof Gods eigen levende
stem hier gehoord wordt (Inst. 1, VII, 1). Een uitdrukking, waarmee Calvijn
tweeërlei wil zeggen: Vooreerst, dat God bij zijn spreken mensen als
“instrumenten”, “organen” gebruikt en zijn woord daarom en zo als een menselijk
woord naar ons toe komt. Maar tegelijk dat daardoor aan de autoriteit,
de kracht en de inhoud van zijn woord niets wordt afgedaan.
Dat in de Schrift tot ons komende woord is nu vooreerst
inderdaad en ten volle “woord”. Dat wil zeggen: het is steeds iets, dat
ge sproken wordt en dus geen ogenblik kan of mag worden losgemaaki van de
Spreker daarvan. Dat is van God, Jezus Christus en de Heilige Geest. Dat woord
is steeds “in de mond” van de Spreker en komt daaruit naar ons toe. Het woord
der Schrift is nooit een grootheid, een ding op zichzelf. Het fladdert niet als
een afgewaaid boomblad op of naast ons neer. Het is evenmin een naast of in ons
inslaande bom. Neen, het woord der Schriften heeft als echt woord zijn aard,
bestand, zin dáárin, dat het uiting is van, héénwijst naar Hem die spreekt. Dat
woord “bestaat” dus alleen in en door het spreken Gods. We hebben daarom in het
woord der Schriften steeds en direct met de levende, sprekende God zèlf te
doen. Het is één van de ernstigste misverstanden of dwalingen omtrent het woord
Gods als men dat niet werkelijk als een levend, een echt woord Gòds,
maar b.v. als een idee, abstractie of begrip, opvat.
Speciaal moet in dit verband worden geaccentueerd, dat het
woord der Schriften het woord is dat de Heilige Geest tot kerk en wereld
spreekt. In het woord der Schriften hebben we dus met de sprekende Geest te
doen. Het wordt gedragen, vertolkt, gesproken door de Heilige Geest. De Geest
“getuigt” ononderbroken in en door het woord (Joh. 15 : 26; Hebr. 9 : 17; 10 :
15). Waar de Geest komt, komt Hij met en in het woord, Maar ook omgekeerd: waar
het woord is, daar is ook de Geest. Wie het woord hoort hoort de Geest (Openb.
2 : 11, 17, 29; 3 : 6, 13, 22). En wie het woord verwerpt verzet zich tegen de
Heilige Geest (Hand. 7 : 51). Het woord “is” kort en goed de Geest (Joh. 6 :
63). Juist omdat het woord het woord van de Geest is, heeft dat woord zulk een
geweldige kracht. Alleen daarom kan dat woord het geloof in de harten werken en
de mens wederbaren, gelijk het dat ook metterdaad doet (Jak. 1 : 18; 1 Petr. 1
: 23-25).
Met bizondere nadruk wordt er in de Schrift op gewezen, dat
Gods Woord een kracht is. Het is een vuur dat het stro van de valse
profetie verbrandt. Het is een hamer, die zelfs een steenrots vermorzelt (Jer.
23 : 29). Het woord, speciaal het Evangelie, is een kracht Gods (1 Kor. 1 : 18)
en dan vóór alles een kracht Gods tot behoud (Rom. 1 : 16); het kan nooit
worden geboeid (2 Tim. 2 : 9); het openbaart zijn kracht ook daar waar het als
dwaasheid en ergernis door de mensen wordt verworpen (1 Kor. 1 : 18, 23); het
is altijd een werkzaam woord (1 Thess. 2 : 13); het is levend en krachtig en
scherper dan enig tweesnijdend scherp zwaard en het dringt door tot in de
diepste verborgenheden van mens en mensenleven (Hebr. 4 : 12); het is een zwaard
des Geestes (Ef. 6 : 17); het heeft zelfs zulk een kracht dat het mensen
wederbaart (Jak. 1 : 18; 1 Petr. 1 : 23-25) en al het geschapene heiligt (1
Tim. 4 5).
Het woord Gods is behalve “kracht” ook “heil”. Gods Woord is
zelfs naar zijn specifieke aard “heil”. Het is kort en goed heilswoord.
De centrale, dominerende uiting van Gods liefde tot zijn volk bestaat daarin,
dat Hij het aanspreekt, het “zijn woord geeft”. In dat woord treedt God zijn
volk persoonlijk tegemoet en stelt zich daarmee in een relatie van genade.
In dit aspect van het woord komen we in aanraking met de
diepste dimensie van het woord. Het woord kan velerlei functie hebben:
mededeling van gebeurtenissen, overdracht van gedachten en gevoelens, expressie
van verlangen en wil enz. Maar de diepste, centrale, meest omvattende functie
is die van het stichten en onderhouden van gemeenschap tussen de spreker en de
aangesprokene. Het woord, dat God door middel van de Schrift tot ons laat
uitgaan, doet dat nu op unieke wijze. Want in dat woord geeft God in Christus
door de Geest zichzelf aan zijn volk als de God aller genade, als de Vader die
in de hemelen is.
De eigenlijke functie, de wezenlijke natuur, van het woord
Gods der Schriften is daarom, dat het is “een kracht Gods tot behoud”
(Rom. 1 : 16). Het “bevat” dat behoud; het schenkt het, het werkt het uit. Het
ganse heil in Christus - de vrucht van zijn ontvangenis en geboorte, zijn
arbeid en lijden, zijn dood en opstanding, hemelvaart en wereldheerschappij,
kortom de ganse verlossing die in Christus Jezus is - is “in” dat woord en
wordt ons daarin aangeboden, geschonken, deelachtig gemaakt. In dat woord
“hebben” we die, “bezitten” we die. En daarin ook alléén. Het woord der
Schriften is immers het woord des kruises (1 Kor. 1 : 18); het woord der
verzoening (2 Kor. 5 : 19); het woord des heils (Hand. 13 : 26); het woord der
genade (Hand. 14 : 3); het woord des levens (Fil. 2 : 16; Hand. 5 : 20; Hebr. 4
: 12; 1 Petr. 1 : 23); het woord der waarheid, dat wil zeggen: het woord waarin
Gods trouwe genade, zijn genadevolle trouw concrete gestalte ontvangt en een
macht wordt in het leven van hen die het horen (2 Kor. 6 : 7; Ef. 1 : 13; Kol.
1 : 5; 2 Tim. 2 : 15; Joh. 1 : 13).
Al deze nadere bepalingen van het woord zijn niet maar aan
duidingen van dat waaromtrent het woord spreekt en mededeling doet. Neen, zij
zeggen veel méér. Zij zijn vóór alles de aanduiding, de omschrijving van wat
dat woord gééft en dóét. Deze nadere omschrijvingen zeggen dus niet maar, dat
dat woord over heil, verzoening, genade, leven, waarheid handelt. Neen,
ze roepen uit, dat het woord verzoening, heil, genade, leven schenkt en uitwerkt,
omdat het, als woord van de God aller genade, verzoening, heil, genade, leven is.
En zoals God in dit woord het heil in Christus schenkt, zo garandeert
Hij dat ook in en door dat woord aan allen die geloven. Als Paulus van de
broeders in Efeze afscheid neemt, draagt hij hun op aan de verhoogde Heer Jezus
Christus en aan het woord zijner genade. Want van dat woord moeten zij het
hebben. Daardoor hebben zij deel aan Christus en aan al het heil in Hem (Hand.
20 : 32). Maar het woord is bovendien ook garantie en waarborg daarvan, dat
Gods genade in hun leven triumferen zal. Want het woord Gods, zoals dat in de
Schriften naar ons toe komt, is een trouw woord, een woord
waar men op aan kan (1 Tim. 1 : 15; 3 : 1; 4 : 9; 2 Tim. 2 :
11; Tit. 3 : 8; Openb. 21 : 5; 22 : 6).
Op praegnante wijze wordt het typische heilskarakter van het
woord der Schriften tot uitdrukking gebracht, wanneer het als evangelie
wordt gekwalificeerd. Evangelie is letterlijk: goede tijding, blijde boodschap,
blijmare. Dat is overbekend. Maar de specifieke betekenis en strekking van dat
woord, wanneer het als aanduiding van het woord Gods der Schriften wordt gehanteerd,
was en is in de gereformeerde wereld nog dikwijls duister.
Om de karakteristieke en rijke zin van het bijbelse woord
“evangelie” te verstaan, moeten we er op letten, dat er in de bijbelse
gedachtenwereld een nauw verband bestaat tussen een ding, een gebeurtenis
en de woorden of het relaas waarmee die worden aangeduid. De
woorden, waarmee dingen of gebeurtenissen worden gesymboliseerd worden daarin
dikwijls met die dingen of gebeurtenissen gelijkgesteld, ja, geïdentificeerd.
Gebeurtenissen worden soms zonder meer woorden genoemd. Zoals, omgekeerd,
woorden ook als gebeurtenissen worden opgevat. De bekende uitdrukking: en het
geschiedde na deze dingen luidt soms, letterlijk vertaald: en het geschiedde na
deze “woorden” (Gen. 15 : 1; 20 : 8; 24 : 66; passim in het O.T.). Het is naar
bijbelse opvatting zo, dat een voorbije gebeurtenis in de woorden, waarmee ze
wordt verhaald, zich om zo te zeggen voortzet, nieuwe actualiteit ontvangt,
weer “present” wordt en opnieuw als levend heden zijn werking gaat uitoefenen.
Speciaal is nu een boodschap een woord, een verhaal, waarin
het daardoor aangeduide present en actueel wordt. In een boodschap komt het
daardoor aangeduide onontwijkbaar het leven in van hen tot wie deze boodschap
wordt gericht en wordt daarin tot een levende krachtige werkelijkheid, die hun
leven beslissend gaat beheersen. Een boodschap “is” immers in concreto kort en
goed datgene waar- omtrent die boodschap boodschap is. De boodschap omtrent een
over winning IS die overwinning. De boodschap omtrent een nederlaag IS
die nederlaag. Een blijde boodschap, geeft, realiseert dat wat die blijdschap
veroorzaakt in hen tot wie die boodschap komt. Ze “is” daarom dat wat die
blijdschap bewerkt. En een slechte boodschap “is” het onheil, dat daardoor in
het leven der mensen indringt en hen in de ellende stort. De samenhang tussen
een bepaald gebeuren en de boodschap daaromtrent, een samenhang die nagenoeg
een identificatie is, blijkt wel bizonder hieruit, dat in vroeger tijden de
brenger van een goede boodschap dikwijls rijk werd beloond. Hij was immers in
feite de veroorzaker van grote vreugde. Daarentegen werd de brenger van een
kwade boodschap gestraft, soms zelfs gedood. Want hij was in concreto de
bewerker van de ellende.
Het woord Gods der Schriften, en dan speciaal het woord dat
Christus sprak, is nu het evangelie, de blijde boodschap, in unieke,
exclusieve, volstrekte, zin. Want het is het woord waarin
Christus en het volle heil gestalte aanneemt, in het leven van hen die het
horen inkomt, aan hen geschonken wordt en hun leven gaat beheersen. Het
evangelie waar het in de Schrift om gaat is het evangelie van Jezus Christus
(Marc. 1 : 1). In deze uitdrukking wordt Jezus Christus niet alleen als het
“subject” maar ook als het “object”, de “inhoud” van het evangelie aangeduid.
Jezus Christus spreekt, brengt, geeft het evangelie. Maar tegelijk “is” Hij
dat. De uitdrukkingen: evangelie des koninkrijks (Matth. 4 : 23; 9 : 35; 24 :
14) en het evangelie Gods (Marc. 1: 14) hebben zakelijk geheel dezelfde betekenis.
In Jezus Christus “is” immers het koninkrijk. Hij is er de personificatie van.
Het is in Hem “onder”, “te midden van” ons (Luc. 17 : 24). Hij is, om de
tekenende uitdrukking van Origenes te gebruiken de autobasileia. En in
laatster instantie is het evangelie het evangelie Góds, omdat zowel Jezus
Christus als het koninkrijk door Hem gegeven worden.
In de brieven van Paulus treedt de veelkleurige rijkdom van
het evangelie in het volle licht. Naar het getuigenis van Paulus is de “inhoud”
van het evangelie Jezus Christus, zijn persoon en
werk. Dat wil zeggen: Jezus Christus en zijn geboorte, lijden, sterven,
op staan, hemelvaart en zitten en werken in de heerlijkheid van zijn Vader
(Rom. 1 : 3, 4; 1 Kor. 15 : 1 v.). Paulus accentueert daarbij, dat het Evangelie
geen breuk betekent met het oude Testament (Rom. 16 : 26; 1 Kor. 15 : 3).
Integendeel: ook het oude testament was reeds voluit evangelie. Het evangelie
in het nieuwe testament brengt immers geen nieuwe “leer”, heeft geen nieuwe
“inhoud”. Het nieuwe van het nieuwe testament ten aanzien van het evangelie is
alleen dit, dat het in het evangelie verkondigde heil in de nieuwtestamentische
bedeling werkelijkheid wordt. Jezus Christus verzoent immers metterdaad
de zonde, brengt metterdaad de verlossing en breekt metterdaad de macht van
Satan, zonde en dood. In Hem is het evangelie “vervuld”. En in de
nieuwtestamentische bedeling wordt nu dat vervulde evangelie verkondigd.
Paulus karakteriseert het evangelie daarom vóór alles als
evangelie van Jezus Christus of evangelie van God (Rom. 1 : 1; 15
: 9 passim). Het evangelie is immers de “boodschap” van de levende God, die
zich in Christus over de wereld ontfermt en van Jezus Christus, die gekomen is
om zondaren te verlossen, goddelozen te rechtvaardigen, de wereld te behouden.
Maar Paulus spreekt ook van het evangelie als evangelie der behoudenis en
evangelie des vredes (Ef. 1 : 13; 6 : 15). Wat hij daarmee wil zeggen is nu
duidelijk. De werkelijkheid en de waarheid van die beide zijn immers in het
evangelie present en worden, als daarin voorhanden en naar ons toekomende, aan
ons geschonken. Hetzelfde brengt Paulus tot uitdrukking als hij er van spreekt,
dat Christus Jezus door het evangelie het onvergankelijke leven aan het licht
heeft gebracht (2 Tim. 1 : 10). In het evangelie hebben de gelovigen voorts
deel gekregen aan de hoop, dat is aan het eschatologische heil, dat in de
hemelen voor hen is weggelegd (Kol. 1 : 15). In het evangelie dringt die
eeuwige heerlijkheid nu reeds in onze wereld en onze tijd door en hebben de
gelovigen daar aandeel in. Het evangelie heeft dus ook voluit eschatologische
be tekenis.
Paulus accentueert voorts, dat God de mensen door het
evangelie roept. En wel “tot het verkrijgen van de heerlijkheid van onze
Heer Jezus Christus” (2 Thess. 2 : 4). Deze roeping geschiedt met grote kracht.
Want het prediken van het evangelie geschiedt niet alleen “in woord” maar ook
“in de Heilige Geest” (1 Thess. 1 : 5). Het evangelie is woord, kracht, werking
des Geestes. Paulus typeert het evangelie voorts ook als een
kracht Gods. Het is immers zo, dat daarin Gods gerechtigheid, zijn wil om
goddelozen te rechtvaardigen, aan de dag treedt en effectief wordt (Rom. 1 :
16). Welk een kracht en effect het evangelie heeft, wordt wel zeer duidelijk
tot uitdrukking gebracht als Paulus het bijna brutale woord uitspreekt, dat hij
de gelovigen door het evangelie heeft verwekt (1 Kor. 4 : 15). Het evangelie is
zo een kracht Gods, een woord des Geestes, dat wederbaart. Het is “zaad der
wedergeboorte”.
Paulus wijst er tegelijk ook met alle klem op, dat het
evangelie wordt verkondigd, opdat het gehoorzaamd worde (2 Thess.
1 : 8). Hij spreekt in dit verband van het geloof des evangelies (Fil. 1 : 27).
Daarmee zegt hij, dat het evangelie naar het geloof tendeert, tot een
geloofsbeslissing dringt, zoals omgekeerd, het geloof ook geheel en al op het
evangelie is gericht. Het geloof ontstaat uit en door het
evangelie en heeft het evangelie tot “inhoud”. En het evangelie komt
door het geloof, in de weg des geloofs, tot zaligmakend effect. Geloven is
uiteindelijk niets anders dan het door het evangelie overwonnen, beheerst en
vernieuwd worden. Men kan evenwel ook aan het evangelie ongehoorzaam zijn (Rom.
10 : 16). In hen, bij wie dat het geval is - dat zijn zij die bezig zijn
verloren te gaan - is het evangelie bedekt. Dat geschiedt evenwel alleen omdat
de god dezer eeuw, de “overleggingen” waarmee het evangelie moet worden
ontvangen, verduisterd heeft. Tengevolge daarvan ontwaren deze mensen niet de
glans, de straling van het evangelie, waarin zich de heerlijk heid van Christus
- de glorie en macht die Hij als opgestane ontving - openbaart (2 Kor. 4 : 3).
Een merkwaardig moment in Paulus’ spreken over het evangelie
is voorts, dat hij dat meermalen als “zijn” evangelie typeert (Rom. 2 :
16; 16 : 25; 2 Tim. 2 : 8). Uiteraard wil hij daarmee niet zeggen, dat hij een
“andersoortig” evangelie predikt als bv. zijn medeapostelen. Zo’n
“andersoortig” evangelie is er niet (Gal. 1 : 6, 7). Er is maar één evangelie.
Neen, Paulus wil met deze aanduiding van het door hem gebrachte evangelie de
aandacht vestigen op twee aspecten van het evangelie, welke speciaal in zijn
apostolische dienst op de voorgrond traden. Namelijk vooreerst, dat van
verdiensten der mensen bij God geen sprake is en het zalig worden dus geschiedt
uit genade, zonder de werken der wet. En voorts, dat het evangelie en dus ook
het in het evangelie geopenbaarde heil niet alleen voor de Joden maar ook voor
de heidenen is bestemd.
Samenvattend kunnen we het evangelie van Jezus Christus om
schrijven als een wóórd - een gespróken woord - dat tot inhoud
heeft Jezus Christus en het volle, door Hem verworven heil. Het is een
wóórd, dat door de Heilige Geest wordt gesproken en een levende
kracht Gods is tot behoud. Het is een woord, dat niet maar spreekt over een
vroeger tot werkelijkheid gekomen centraal moment der heilshistorie, maar dat
juist als woord daaromtrent zèlf heilsgebeuren is. Het is nooit een
ledig, effectloos woord, maar brengt de gemeenschap met Christus en in Hem met
God tot stand en is zo instrument in de realisering van het heil en de
formatie van de kerk. Het is en schenkt de genade Gods of werkt,
bij verwerping ervan, het eeuwige oordeel.
Dit evangelie moet nu overal gepredikt worden. De prediking
van het evangelie is het centrale moment in het werk van Jezus Christus, van de
apostelen, van de kerk. Ze moet tot de jongste dag worden voortgezet.
Het woord waarmee het prediken in de Heilige Schrift
speciaal wordt aangeduid (in het NT.: kèrussein) betekent: uitroepen, aanzeggen,
verkondigen, proclameren. Het is het werk van een heraut, die
luide verkondigt, dat een vorst als zodanig is opgetreden; uitroept, dat een
koning komende is; een feest aankondigt; of een besluit of verordening
officieel bekend maakt zó, dat deze daardoor rechtskrachtig worden.
Het verkondigen of prediken van het woord geschiedde in de
nieuwtestamentische bedeling éérst door Jezus Christus, toen Hij nog op aarde
vertoefde, en werd, ná zijn hemelvaart, door apostelen en andere dienstknechten
voortgezet. Dit geschiedde evenwel zo, dat de Christus zelf door deze
gezondenen bleef spreken, zelf het “subject” van deze verkondiging was en
bleef. Paulus schrijft: Hoe zullen de mensen Christus aanroepen als ze niet in
Hem geloofd hebben? Hoe geloven in Hem, als ze niet van Hem gehoord hebben? Hoe
horen zonder prediker? En hoe zal men prediken zonder gezonden te zijn? (Rom.
10 : 14, 15). Prediken geschiedt dus alleen, làn althans alleen legitiem
geschieden, als Jezus Christus mensen daartoe roept, bekwaamt en zendt. Maar
ook: als er gepredikt wordt krachtens de opdracht en naar de wil van Christus,
dan komt Christus zèlf in die predikers naar de mensen toe en spreekt Hij zelf
door hen de mensen aan. Wat ware predikers zeggen, zo verzekert Paulus
nadrukkelijk, is “het woord van Christus”. En wanneer Paulus verklaart, dat
door alle eeuwen heen naar Gods ordening, het geloof zal ontstaan uit het horen
en dat het horen geschiedt door het woord van Christus, dan elimineert hij door
zo te spreken zeer nadrukkelijk de menselijke brenger van het gepredikte woord
(Rom. 10 : 17). Die is voor hem van weinig belang. Die valt in het factum der
prediking eenvoudig weg. En zo sprekend accentueert hij met bizondere klem dat
we in de prediking van het evangelie (uiteraard alléén wanneer die werkelijk
prediking van het evangelie is!) met Jezus Christus zèlf te doen hebben en dat
daarin zijn woord weerklinkt. Jezus Christus is, komt, spreekt en werkt zelf
als ergens de ware prediking geschiedt. Onze Heiland had trouwens reeds vroeger
verzekerd, dat wie zijn ge zanten hoort Hem zelf hoort. En dat wie zijn
herauten verwerpt Hem zelf verwerpt (Luc. 10 : 17). En Paulus prees de
Thessalonicenzen omdat ze, toen ze het gepredikte woord ontvingen, dat woord
hadden aangenomen, niet als een woord van een mens, maar wat het inderdaad ook
was, als een woord van God (1 Thess. 2 : 13).
Wanneer we ons nu afvragen wat de “inhoud” van de
prediking is, dan antwoordt de Schrift overal en vóór alles, dat prediken
steeds is het prediken van het koninkrijk Gods, of, anders
gezegd: van het koninkrijk der hemelen.
De werkelijkheid van dit koninkrijk wordt in het Nieuwe
Testa ment onder verschillend aspect getekend. Vooreerst als de reële en
effectieve genadeheerschappij van God in Christus (Luc. 1 : 33). Dan als
het inbegrip van alle heilsweldaden, welke in dat koninkrijk worden
geschonken (Matth. 5 : 1; Luc. 6 : 20; Rom. 14 : 17). Vervolgens als een gebied,
een wereld, waarin Christus heerschappij voert en die weldaden worden
genoten (Luc. 18 : 24). Ook als een openbaring van goddeljke oordelen,
welke aan de doorwerking van het koninkrijk onlosmakelijk verbonden zijn
(Matth. 3 : 2 - 12). En ten slotte als de genaderegering van God in Christus in
haar volkomen ontplooiing in de eeuwigheid (Luc. 13 : 29; 29 : 31).
Inderdaad is het koninkrijk en dan speciaal Hij in wie dit
koninkrijk in deze wereld gestalte kreeg en werkelijkheid werd - onze Heer
Jezus Christus - de “inhoud” van de prediking. Maar tegelijk is het ook zo, dat
verschillende momenten in, aspecten van het koninkrijk als predikinhoud worden
genoemd.
Zo wordt meermalen gesproken van een prediking van de bekering
(Matth. 3 : 1; 4 : 14; 10 : 17; Marc. 6 : 12; Luc. 4 : 18; 9 : 2). Omdat het
koninkrijk komt en er is, worden de mensen opgeroepen zich te bekeren. Niet dat
de komst van dat koninkrijk van die bekering afhangt, door die bekering kan
“verdiend” worden of gedwongen wordt zich te realiseren. Daar is geen sprake
van. Het koninkrijk komt volkomen onafhankelijk van de mensen door de genade
Gods in de eerste en tweede komst van de Christus. Maar het is wel zo, dat het
komende rijk roept tot bekering en in de weg van de bekering gerealiseerd wordt
in hen, tot wie de prediking van dat koninkrijk komt. Voorts is de prediking
ook een prediking van bekering tot vergeving der zonden (Marc. 1 : 4;
Luc. 3 : 3; 24 : 47). Als in de prediking het koninkrijk komt, brengt het ook
de vergeving der zonden met zich mee. Die is daaraan inhaerent. En niet alleen
de vergeving der zonden, maar het ganse, volle heil in Christus. Daarom is er
ook sprake van de prediking van het evangelie (Matth. 4 : 23; 9 : 35; 24
: 14; 26 : 13; Marc. 1 : 14; 1 Thess. 2 : 9).
Door het prediken realiseert zich evenwel ook het oordeel
Gods. En wel op tweeërlei wijze. Vooreerst in hen die geloven. Zij worden
en zijn in Christus veroordeeld, verdoemd. De prediking van Jezus Christus is
het meest vernietigende vonnis over de mensen dat zich denken laat. In Hem
wordt immers de vergéving der zonde, de genáde verkondigd. Maar: van vergeving
en genade kan alleen sprake zijn bij goddelozen! Vergeving en genade worden
niet anders geschonken, kúnnen ook niet anders geschonken worden, dan alleen
aan hen, die door Gods verdoemend oordeel worden getroffen. Er is daarom in
deze wereld niets zo radicaal vernietigend voor een mens als de prediking van
vergeving en genade. Want deze prediking is de volstrekte en permanente
veroordeling van alles wat de mens zelf is, heeft, doet. Bovendien echter
brengt de prediking het oordeel over degenen tot wie de verkondiging van het
koninkrijk uitging, maar haar niet hebben geloofd. Paulus verklaarde eenmaal:
wij prediken een gekruisigde Christus, voor Joden een aanstoot, voor de
heidenen een dwaasheid, maar voor hen die
geroepen zijn, Joden zowel als Grieken, prediken wij
Christus de kracht Gods en de wijsheid Gods (1 Kor. 1 : 23, 24).
Het spreekt als van zelf, dat in het Nieuwe Testament ook
zonder meer gesproken wordt van een prediken van Jezus (Hand. 8 : 5; Fil. 1 :
15), van Christus (1 Kor. 1 : 23), van de gekruisigde Christus (2 Kor. 1 : 29;
2 Kor. 4 : 5), van Christus Jezus (Hand. 20 : 25). In onze Heiland is het
koninkrijk immers geconcentreerd en ge realiseerd en in Hem kwam het en komt
het successief totdat het hemel en aarde omvatten zal.
Het specifieke van deze prediking is nu, dat zij is proclamatie.
Ze is niet in eerster instantie een lerend, vermanend, stichtelijk, aesthetisch
of wetenschappelijk woord. Neen, zij is proclamatie. Dat wil zeggen: in en door
de prediking wordt dat wat gepredikt wordt werkelijkheid, komt het als
beslissende factor het leven in van hen die het horen. Als een heraut de
kroning van een koning uitroept, dan wordt die kroning werkelijkheid voor hen
die het horen. Daardoor “ontvangen” die hoorders een koning, daardoor worden
zij onderdanen. Als een heraut een feest aankondigt dan breekt zich in de
verschijning van die man het feest baan. Een heraut roept het feest uit, ja,
maar hij brengt het tegelijk ook met zich, in zich, mee. Zijn optreden is het
eerste punt van het feestprogram. Als oudtijds een heraut voor de saamgeroepen
burgerij van een stad een verordening voorlas, dan kreeg die verordening
daardoor rechtskracht en waren alle burgers daaraan gebonden en vanaf het
moment van die “verkondiging” verplicht daarnaar te leven. Welnu door de
prediking, in de prediking als proclamatie van het koninkrijk Gods, komt dat
koninkrijk, dat is Jezus Christus en al het door Hem verworven en in Hem
voorhanden heil, souverein het leven in van allen die het horen. Het koninkrijk
wordt in hen “vervuld”. Het wordt hun geschonken. In de prediking ís Jezus
Christus, kómt Jezus Christus en gééft Jezus Christus zich als de Zaligmaker
aan allen die haar zonder meer gelovig aannemen.
Nooit kan met genoeg kracht en ernst op dit unieke karakter
van de prediking worden gewezen. Het is een elementair en fataal misverstand
als men meent, dat in de prediking niet meer zou gegeven worden dan een -
historisch betrouwbaar - relaas omtrent Jezus Christus en zijn werk of
een - misschien wel zeer interessante - beschouwing omtrent zijn
persoon, woorden of daden. Of welke andere weergave, bewerking, uiteenzetting,
toepassing daarvan ook.
Neen, Jezus Christus, kwam in het vlees, bewerkte de
verlossing, verwierf en werd het heil der wereld. En in Hem en alles wat Hij
deed kwam het koninkrijk van gerechtigheid, vrede en blijdschap, in de Heilige
Geest. En zie: Hij en het heil in Hem en zijn rijk zijn thans, hier en nu, in
de prediking, de verkondiging van het woord, van het evangelie aanwezig. In en
door de prediking is Christus in de wereld bij de zijnen en gaat Hij met zijn
kerk mee. De prediking re-present-eert Christus. Dat is: daarin maakt Hij zich,
en is Hij dus, hier en nu present. Door de prediking wordt een brug geslagen
tussen de Christus van het kruis, de opstanding en de hemelvaart en de mensen
van nu en straks en overal. Die prediking “is” Christus. Hij is daarin en geeft
zich daarin, werkt daarmee. Christus, het Koninkrijk en de verkondiging ervan
zijn zo nauw, zo onlosmakelijk aan elkaar verbonden, zo met elkaar vervlochten,
dat Christus eenmaal zonder meer van Zichzelf zei, dat Hij was uitgegaan om te
prediken, te verkondigen (Marc. 1 : 38). Dat verkondigen is dus het centrale,
dominerende doel van zijn komen in de wereld. Want daarin en daardoor
voltrekt zich alles wat Hij wil bereiken, daarmee bewerkt Hij alles wat Hij wil
doen. Neen, dat verkondigen staat niet naast Christus’ heilswerk als een soort
surplus, appendix of neutrale mededeling daaromtrent. Integendeel, het is er
een essentieel moment in.
Wie aan die verkondiging uitsluitend een mededelend karakter
toekent barricadeert zich de weg om het geheim van de prediking te ontdekken.
In de prediking wordt ons niet een afgesloten ge beuren meegedeeld, een
historische facticiteit - namelijk die van de geboorte, het lijden, de
opstanding van Christus - welke onherroepelijk tot het verleden behoort al
werkt ze ook nog wel in het heden na. Neen, dat historische gebeuren - en het
was inder daad een echt historisch gebeuren - zet zich wat zijn
werkelijkheid, kracht, effect betreft in de prediking voort en door in heel de
wereld en door alle eeuwen. Daarin is dat alles permanent aanwezig, daardoor
openbaart het permanent zijn kracht en bewerkt het permanent het door Christus
daarmee beoogde effect. Men kan niet zinvol spreken over het heil in Christus,
zonder dat daarbij onmiddellijk en ten volle het woord der verkondiging
betrokken wordt. Want alleen daarin bestaat dat alles thans voor de mensen en
werkt zich onder hen uit. Maar evenmin kan men zinvol spreken over het woord
der verkondiging, zonder daarbij onmiddellijk en ten volle te betrekken de
levende Christus, het Koninkrijk en het heil. Die twee zijn nooit van elkander
te scheiden, komen nooit zonder elkaar voor. Christus, het rijk en het heil
kleden zich in de verkondiging van het woord, het evangelie, dringen daarin en
daarmee de wereld in en zijn en blijven daarin volle werkelijkheid tot aan de
jongste dag. En daarom krijgt het heil alleen in de verkondiging voor ons
gestalte, wordt het ons alleen daarin meegedeeld, en mogen en kunnen wij het
alleen daarin “bezitten”.
Deze stand van zaken wordt ons misschien nergens duidelijker
voor ogen gesteld dan in het woord van Christus: Aldus staat er geschreven, dat
de Christus moest lijden en ten derden dage opstaan uit de doden,
en dat in zijn naam moet gepredikt worden bekering tot vergeving der
zonden aan alle volken, te beginnen bij Jeruzalem (Luc. 24 : 46). Met dat woord
opent Christus een grootse visie op zijn persoon en werk en de gang der
heilshistorie. Christus onderscheidt hier namelijk de drie grote momenten in
zijn éne grote verlossingswerk. Vooreerst zijn lijden. Daarna zijn opstanding.
En ten slotte de prediking. In het lijden legde Christus de grondslag,
de rechtsbasis van alles wat Hij bereiken moet, wil, zal. Hij “verdiende”
daarmee de verlossing. Bij en in die opstanding ontving Christus het volle heil
op grond van en als loon op het door Hem vervulde recht Gods en het doordragen
van de last van de toorn Gods tegen de zonde. Hij ontving toen bovendien - want
hij werd uitermate verhoogd - “alle macht” - alle volmacht, alle bevoegdheid,
alle mandaat - in hemel en op aarde. Dat wil zeggen: Hij ontving alle
bevoegdheden en krachten, welke Hem in staat zouden stellen zijn
verlossingsarbeid te voltooien. En na de opstanding moet dan volgen het
prediken. Daarin maakt Christus effectief wat Hij door zijn lijden verwierf en
bij zijn opstanding ontving. Daarin deelt Hij de verlossing uit aan allen die
de Vader Hem gaf. Daarin komt zijn werk in vernedering tot volle vrucht.
Het is met het oog op dat alles niet vreemd, dat Paulus de
prediking zonder meer zaligmakend noemt (1 Kor. 1 : 21) en haar als de
bediening, de toediening, de realisering der verzoening typeert (2 Kor. 5 :
18). Merkwaardig: de term “zaligmakend geloof”, welke, strikt genomen, niet in
de Schrift voorkomt en ook niet Schriftmatig is, werd algemeen gangbaar onder
de gereformeerden. (Bavinck schrijft - Gereformeerde Dogmatiek IV blz.
90 - “Eigenlijk gesproken maakt het geloof of de kennis niet zalig, maar God
maakt zalig in Christus door den H. Geest”). Maar de voluit Schriftuurlijke
uitdrukking: “zaligmakende prediking” bleef onder hen vreemd,
Subjectivisme is nu eenmaal een overal tierend - en zeer hardnekkig kwaad.
Tot zover over de prediking. Er is daaromtrent nog
ontzaglijk veel meer uit de Schrift te zeggen. Men denke alleen maar aan
schriftwoorden als evangeliseren, bedienen van het woord, een toespraak houden,
leren, getuigen, profeteren, vermanen, onderwijzen, vertroosten enz. Door die
alle wordt nieuw licht op de prediking geworpen, telkens nieuwe facetten
daarvan getypeerd. Maar het gememo reerde is we de kern van de bijbelse
boodschap daaromtrent.
Op één aspect van het woord Gods willen we nu nog wijzen.
Zojuist vernamen we, dat het woord Gods evangelie is. Dat is het vóór alles.
Dat is het van het begin tot het eind. Maar er is nog een ander aspect aan dat
woord. Het is dat, wat in de Schrift “wet” wordt genoemd. Evangelie en
wet zijn twee aspecten van het één en ondeelbare woord van God. Het is daarom
een zaak van het hoogste belang het kenmerkende van deze beide aspecten van het
woord Gods - èn het onderscheid, èn het wederzijdse verband daartussen - helder
te zien. Telkens is de kerk ten aanzien daarvan op een dwaalspoor geraakt. Tot
grote schade van het leven des geloofs.
We kunnen evangelie en wet als volgt typeren: het evangelie
is het woord Gods, waarin Hij zegt wie en wat Hij voor de mensen is. De
wet is het woord waarin God bekend maakt hoe de mensen voor zijn aangezicht
moeten - en mogen! - leven. Het
evangelie is het woord van God, waarin Hij zich in Christus door de Geest
met het ganse heil aan de mensheid gééft. De wet is het woord voor zover
God daarin aanwijst hoe en waarin de mensen zich aan Hèm mogen geven. Het
evangelie is het “schenkende” woord. De wet het “nemende” - het vragende, bevelende - woord.
In het woord Gods is nu het evangelie, het evangelisch
aspect daarvan, het dominerende. Het woord Gods is namelijk vóór alles
heilswoord, evangelie.
Wanneer God tot de mensen komt, komt Hij vóór alles als de
genadige, de liefdevolle God, de God die alles alleen werkt en schenkt wat de
mensen aan waarachtig goeds ontvangen. Dat was reeds zo in het paradijs. Want
ook in de staat der rechtheid kon zonder het komen, het zich geven van God in
gunst en liefde, van geen gemeenschap tussen God en mens sprake zijn. Ook toen
was Gods komen in liefde en gunst het uitgangspunt en de basis van het leven
van de mens met God in het verbond. Datzelfde is thans evenzo, en dan in zeer
specifieke zin, het geval. Voor de gevallen mens hangt immers het ontvangen van
het heil, het léven, volstrekt en alleen af van Gods komen tot hen in schuldvergevende
gunst of genade. Er kan eenvoudig van geen gemeenschap met God - van
geen vergeving der zonde en redding -
sprake zijn als God niet de éérste is, als God niet als éérste zich in
genade tot de zondige, goddeloze mensen wendt. Er kan van geen religie, geen
verbond sprake zijn, indien God daarin niet de eerste is en blijft en in
ondoorgrondelijke genade volstrekt en alléén geeft wat de mensen daarin
ontvangen.
Welnu van dat de-eerste-zijn-en-blijven van God in de
verhouding tot de mensen, die Hij als zijn kinderen aanneemt, spreekt het
evangelie. Het is in zijn, als zodanig door God gesproken worden en tot de
mensen komen, het sprekend bewijs daarvan. Het evangelie is evenwel tegelijk
ook het “middel”, waardoor God in concreto als de God aller genade als de
eerste in het mensenleven komt, is en blijft. Want het evangelie is het
“middel” waardoor Hij zijn genade en de gaven van zijn genade - de vergeving
der zonden en het eeuwige leven voorop! - aan de mensen uitdeelt. Door het
evangelie getuigt God met de grootst mogelijke nadruk daarvan, dat Hij
uit louter genade in Christus aan goddelozen de vergeving der zonden en het
eeuwige leven schenkt en hen zo in zijn gemeenschap opneemt. Maar tegelijk is
het zo, dat God door en in het evangelie de genade en de gaven
der genade schenkt en zo de gemeenschap-der-genade, namelijk het verbond waarin
Hij met de zijnen leven wil, tot volle werkelijkheid maakt.
Op grond van, en in onlosmakeljke samenhang met dit
evangelie, spreekt, geeft God nu zijn wet, de openbaarmaking van zijn beVelende
wil, waarnaar de mensen moeten en mogen leven. Of, anders
gezegd: door het evangelie geeft God zich aan de mensen en plaatst Hij Zich tot
hen in een verhouding van genade, waarin zij als zijn kinderen naar zijn wil en
wet moeten en mogen verkeren.
De Schrift spreekt daar overal en overduidelijk van.
Als God Abraham roept klinkt in die roeping primair de
evangelische verzekering, dat God hem in genade verkiest om zijn vriend te zijn
en hem zal zegenen en tot een zegen stellen. Pas daarna en in verband daarmee
roept God de eerste aartsvader om voor zijn aangezicht te wandelen en
onberispelijk te zijn (Gen. 12 : 1 - 3; 17 : 1). Wanneer de HERE zijn verbond
opricht met Israël spreekt Hij eerst het woord - het is een betuiging van zijn
genadevolle liefde - : Ik ben de HERE uw God, die u uit het diensthuis heeft
uitgeleid. Pas daarna en als uitvloeisel daarvan geeft God zijn heilige wet (Ex.
20 : 1 v.; Deut. 6 : 5v.). En als Jezus Christus in het vlees is gekomen
weerklinkt vóór alles de roep, dat het koninkrijk Gods is gekomen. En op grond
daarvan gaat tot allen, die het horen, de oproep uit zich te bekeren, dat is:
te gaan leven naar de wil van God (Matth. 3 : 2, p.p.).
Het evangelie gaat dus zakelijk aan de wet vooraf, heeft een
zakelijke prioriteit ten opzichte van de wet. Dit betekent evenwel niet, dat
evangelie en wet, het evangelisch aspect en het wetsaspect van het woord, ten
opzichte van elkaar los zouden staan. Integendeel: ze vormen een wonderlijke,
onverbreekbare levenseenheid. Ze zijn zo nauw aan elkaar verbonden en hangen zo
geheel van elkaar af, dat wie ze van elkaar poogt te scheiden, beide verliest.
Het evangelie zonder de wet is een ijdele droom, een fictie, die de mensen even
in een roes brengt, maar hen daarna in groter ellende dan te voren achterlaat.
De wet zonder het evangelie wordt een aan het evangelie vijandige macht. En ze
wordt zo bij uitstek het middel om de menselijke hoogmoed tot het uiterste op
te jagen. Het farizeïsme, de religie van de wet-zonder-het-evangelie is een
openbaring, en wel de meest algemene, gevaarlijke en weerzinwekkende, van deze
hoogmoed. De wanhoop van de mens, die te vergeefs probeert de wet in eigen
kracht te volbrengen, is een andere openbaring van datzelfde kwaad.
Overal in de Schrift komt duidelijk op ons af hoe nauw
evangelie en wet aan elkaar zijn verbonden. Reeds de genoemde Schriftplaatsen
spraken daarvan. Op bizonder duidelijke wijze - Dr Woelderink wees daar
meermalen op - blijkt dat uit de ark des verbonds. Deze is als zodanig het
teken van de gemeenschap, de verbondsgemeenschap, tussen God en zijn
volk, Het deksel van de ark is het verzoendeksel. Daarop komt, in het symbool
van de besprenging met het offerbloed, de verzoening tot stand. Het is zo een
teken, een prediking, het zicht bare evangelie der verzoening. Maar ín deze ark
worden de twee stenen tafelen der wet bewaard. Wel zeer sprekend wordt hierdoor
aangewezen, dat in het verbond het woord van Gods genade en verzoening - het
evangelie - onlosmakelijk verbonden is met het woord der wet (Ex. 20 : 1 v.;
Deut. 6 : 5 v.). Het verbond neemt zelfs concrete gestalte aan in de
tweeëenheid van evangelie en wet, of, anders gezegd: van belofte en
roeping. Deze mogen daarom nooit één moment van elkaar gescheiden worden.
Doet men dat, dan schendt men op elementaire wijze het verbond van God.
Deze eenheid van evangelie en wet is voorts een zeer innige.
Men kan zeggen, dat ieder evangeliewoord van het begin tot het einde ook
wetswoord is. Het evangelie is immers als zodanig altijd ook een
hartstochtelijke oproep tot geloof. Want God predikt het evangelie, opdat het
geloofd worde. De evangelieprediking tot de stok- bewaarder van Filippi luidde:
Geloof in de Heer Jezus Christus en gij zult zalig worden (Hand. 16 : 31). Hier
is voluit evangelieprediking. Jezus Christus komt in dit paulinische woord naar
de stokbewaarder toe en biedt zich aan hem als zijn Zaligmaker aan. Maar
tegelijk is dit woord een indringende oproep om te geloven, een krachtig
verkondigen van de roeping, de wet des geloofs.
Uit dit voorbeeld blijkt tegelijk eveneens, dat échte
wetsprediking ook ten volle evangelieprediking is! Want als Paulus deze
wetsprediking doet horen, de stokbewaarder deze roeping voorhoudt, staat God in
Christus voor deze man. Christus staat in en met deze woorden voor hem als de
Verlosser. En Hij zegt daarbij zakelijk en feitelijk: Ik ben de Here uw God.
Die verkondiging van de wet is bovendien als zodanig ook de garantie, dat God
geven zal wat Hij vraagt. God vraagt immers alleen dat wat Hij gééft. En wij
kunnen ook alleen geven wat Hij ons eerst gegeven heeft en zo door ons van Hem
ontvangen werd. Maar als God werkelijk, ernstig, van ons vraagt wat Hij alleen
aan ons geven kan, ligt dan niet reeds in Gods vragen de garantie, dat Hij dat
ook werkelijk geven zàl? God speelt toch immers nooit een frivool spel met de
mensen! (Men denke in dit verband aan Augustinus’ bekende woorden: da quod
jubes et jube quod vis). Een bevel als het bekende: “dit is zijn gebod: dat wij
geloven in de naam van zijn Zoon Jezus Christus”, is daarom voluit evangelisch
(1 Joh. 3 : 23). In het geven van deze “wet” ligt de volstrekte zekerheid, dat
Jezus Christus zichzelf met al de in Hem begrepen schatten en gaven geven wil
aan hen tot wie deze eis des geloofs komt. We kunnen en moeten het daarom zó
zeggen: zoals het evangelie geheel doortrokken is van de wet. zo is ook de
wet, de échte!, voluit evangelisch. Met het oog op deze stand van zaken
spreken we daarom liever van een evangelisch aspect en een wetsaspect
van het woord Gods dan van evangelie en wet zonder meer.
Wanneer men het woord Gods als de ondeelbare eenheid van
evangelie en wet heeft leren verstaan, is het onmogelijk te poneren, dat de
wetsprediking aan die van het evangelie moet voorafgaan om de mensen te
ontdekken aan hun zonde en schuld. De wet komt immers tegelijk met het
evangelie uit Gods mond naar de mensen toe en kan daarom ook niet anders dan in
onlosmakelijk verband met het evangelie worden gehoord, verstaan en geloofd.
Speciaal de eis des geloofs vooronderstelt het evangelie en de verkondiging
daarvan. Ja, ze is in het evangelie begrepen, vloeit daaruit voort en kan
daarom ook niet anders dan in en met het evangelie worden gehoord en
gehoorzaamd.
Als we het woord Gods als de innige eenheid van evangelie en
wet hebben leren verstaan, is het voorts ook duidelijk wat de kern van deze wet
is. Ze is niet anders dan de wet de oproep tot geloof, de roeping
om te geloven. Zo vaak God zich sprekend tot de mensen richt, spreekt Hij hen
met het evangelie aan en dan is wat daarin onmiddellijk en in de eerste plaats
tot de mensen komt de roeping om het evangelie gelovig aan te nemen. De
Catechismus omschrijft het eerste gebod van de wet des Heren zeer juist als het
gebod des geloofs. De ontdekking van zonde, welke God zo sprekend vóór
alles wil bewerkstelligen, is de ontdekking van de zonde van het ongeloof.
De joden op de pinksterdag en Saulus op de weg naar Damascus worden niet
ontdekt aan een of andere zonde tegen een of ander gebod. Neen, het gaat voor
hen leven, dat zij Hém hebben verworpen, die God hun geschonken heeft als
Zaligmaker. Dat wil zeggen: ze worden ontdekt aan hun ongeloof. Maar
tegelijk, in onlosmakelijk verband daarmee, gaan hun ogen open voor Jezus
Christus als de gekomen Messias, de levende Zaligmaker. Inderdaad, uit de wet
is de kennis der zonde. Maar die wet is zo met het evangelie vervlochten, dat
we tegelijk moeten zeggen, dat door het evangelie hun ogen werden geopend, zij
in Christus gingen geloven en levend werden gemaakt. Het evangelie omvat en
hanteert de wet zo, opdat wij, onze zonden kennende, Gods genade zouden
aannemen om daaruit te gaan leven.
Naar haar oorsprong en aard is Gods wet heilig, rechtvaardig
en goed (Rom. 7 : 12). Ze is de uitdrukking van Gods vaderwil ten aanzien van
de mensen die Hij gemaakt heeft. Ze is de aanwijzing hoe de mensen als zijn
kinderen mogen leven. Ze wordt in het Oude Testament “onderwijzing” genoemd. De
langste psalm is een lang volgehouden loflied op de wet des Heren. Naar haar
aard dwingt de wet niet. Ze roept op om Hem lief te hebben die ons eerst heeft
liefgehad en om zich in liefde te geven aan de mensen die ook het beeld Gods
zijn. Het volmaakte leven naar de wet is de zaligheid. Het is ook het staan in
de volmaakte vrijheid. De wet Gods is de wet der vrijheid (Jak. 2 : 12). Alleen
voor de goddeloze is de wet vol dreiging en eist ze vervulling op straffe van
eeuwige verdoemenis. Bovendien doet ze in hen die haar verachten de zonden
steeds sterker uitbreken.
Ten slotte moet nog worden opgemerkt, dat aan het spreken
over “evangelie en wet” een ernstig gevaar is verbonden. Onwillekeurig
worden tengevolge van deze spreekwijze het evangelisch aspect en het wetsaspect
van het woord Gods toch weer als twee zelfstandige grootheden opgevat, die bij
elkaar gevoegd en in evenwicht moeten gehouden worden. Dikwijls is de genoemde
uitdrukking er reeds een openbaring, een bewijs, van dat men evangelie en wet
als zodanig en in die onderlinge verhouding ziet. We hebben in deze wijze van
spreken over en opvatten van evangelie en wet dan te doen met hetzelfde
misverstand en gevaar als ons bij het spreken over “woord en Geest”
bedreigt. Die worden, als men ze zo aanduidt, ook als vanzelf twee grootheden,
die van elkaar gescheiden kunnen zijn en zelfs wel los van elkaar kunnen
opereren. Men vergeet dan dat we in het woord te doen hebben met een
Geestesuiting, welke eenvoudig zonder de actieve, de sprekende Geest niet eens
kan bestáán. En dat, als de Geest ergens komt, Hij altijd ook sprékende komt,
d. w. z. komt in en met en door het woord.
De literatuur over het “woord” in de Heilige Schrift naar
zijn velerlei aspect is zeer omvangrijk Allereerst moeten hier genoemd worden
de desbetreffende artikelen in Kittel’s Theol. Wörterbuch zum N.T. met
de daarbij genoemde litteratuur. Ter aanvankelijke oriëntering zij verwezen
naar Dr Herman Ridderbos, Heilige geschiedenis en Heilige Schrift,
Kampen 1955, blz. 99 v.; Dr J. T. Bakker, Kerugma en Prediking, Kampen
1957. Verder over het woord enz. in verband met de prediking o.a. Helmuth
Schreiner, Die Verkündigung des Wortes Gottes, Hamburg 1949; Gustaf
Wingren, Die Predigt, Göttingen, 1955; W. Trillhaas, Evangelische
Predigtlehre, München, 1953; E. Lerle, Die Predigt im Neuen Testament,
1956.