Ds. Jos Douma pleit voor meditatie

Door Arie Bergwerff

HEEMSKERK - Ds. Jos Douma promoveerde afgelopen zomer op een studie over de meditatie en het preekproces. Een bijzonder onderwerp, zeker als daarbij in acht genomen wordt dat Douma als predikant actief is binnen de Gereformeerde Kerken (vrijgemaakt). Die kerken staan er niet direct om bekend dat ze veel aandacht hebben voor de heilige Geest. 'God zorgt voor ons en dankzij Christus zijn onze zonden vergeven'. Zo vatten veel kerkleden hun geloof samen. Maar de in Heemskerk wonende predikant stelt: "De heilige Geest verandert mensen. Er is veel meer mogelijk."

'Veni Creator Spiritus' ('Kom Schepper Geest') is de titel van het proefschrift van Douma. Eind juni promoveerde hij aan de Theologische Universiteit van de Gereformeerde Kerken (vrijgemaakt) in Kampen. "Het gaat mij om het mediteren van het Woord, de stilte zoeken, tot rust komen. Het gaat er om tot rust te komen, stil te worden en te luisteren naar het Woord van God. Een preek voorbereiden betekent niet alleen datje je omvangrijke boekenkast moet plunderen, op zoek naar een geschikt boekwerk. Het is ook: meditatie bij het nadenken over die woorden. Er zit een boodschap in, allereerst voor jou als predikant en ook voor de mensen in de gemeente."

Twee gemeenten

Jos Douma doet zijn werk in twee gemeenten: één in Beverwijk (ruim 100 leden) en één in Krommenie (44 leden). In oktober 1998 kon hij ook naar het Zeeuwse Hoek, maar hij koos voor Noord-Holland. "Hier klikte het", vertelt Douma. Hij heeft het getroffen, vindt hij, inmiddels twee jaar verder. "Er is openheid. Er is betrokkenheid. Zo was het in Beverwijk bijvoorbeeld mogelijk aandacht te vragen voor de kinderen in de dienst terwijl dat in veel vrijgemaakte kerken nog steeds moeilijk is. Er is nu een commissie die daar over nadenkt, dat is al heel wat."

Ook in de vrijgemaakte kringen is de groei afgenomen, vertelt Douma. "Als er nog iets van groei is, dan is dat vooral door geboorte van kinderen. De leegloop in Beverwijk heeft ook te maken met het feit dat veel vrijgemaakten naar Amersfoort, Zwolle of Groningen trekken. Daar wordt op grote gereformeerde scholengemeenschappen speciaal onderwijs gegeven voor onze jongeren. En omdat er veel jeugd is, is er in die omgeving ook goed jeugdwerk. Onlangs nog is er een gezin uit Beverwijk om die reden naar Amersfoort vertrokken."

Volgens Douma is zijn kerk het beste in te schalen aan de rechterkant van de Samen op Weg-kerken. "We zijn geen 'hoedjeskerk', maar als vrijgemaakt-gereformeerde kerken staan we natuurlijk wel voor een stuk orthodoxie. We zijn orthodox, in de zin dat we de bijbel als Gods Woord zien. We zijn inmiddels wel aan het openbreken. Je ziet daarbij, bij alle verschil, ook parallellen met wat er in de jaren zestig in de gereformeerde kerken gebeurde"

Docent

Douma studeerde al in 1995 af in Kampen. Hij bleef er nog drie jaar 'hangen' als wetenschappelijk assistent. "Er was toen nog maar kort een nieuwe docent preekkunde, prof. dr. Kees de Ruijter, die op zoek was naar nieuwe wegen. De oude wegen sloten niet meer aan bij de beleving." Tegelijk leerde hij door colleges in Nijmegen (bij prof. dr. Kees Waaijman) dat een methodische benadering van het fenomeen spiritualiteit beslist niet op gespannen voet hoeft te staan met een spirituele attitude. In de slipstream van deze docenten deed hij onderzoek op het veld van prediking en spiritualiteit, om er eind juni uiteindelijk op te promoveren. Binnen gereformeerde kringen is er nooit zoveel met meditatie gedaan. "Ook Maarten Luther echter, die toch op het breukvlak tussen de katholieke en de gereformeerde traditie stond, kende de meditatieve omgang van het woord. Hij brak met de katholieke traditie maar is blijven mediteren."

" In zijn dissertatie neemt de aandacht voor de heilige Geest een grote plaats in. De bijbel is belangrijk, maar ik pleit voor meer aandacht voor de Geest: pas door het werk van de Geest kan de bijbel gaan spreken.. We kunnen en mogen ons laten leiden door die Geest. De in de Tweede Wereldoorlog omgebrachte Duitse theoloog Bonhoeffer zegt zelfs: 'De Geest is Christus in mij'. Via de Geest weet ik Jezus zeer nabij. "

Er zitten gezonde psychische effecten aan meditatie, zegt Douma. "Het brengt rust in je leven. Maar in meditatie gaat het uiteindelijk om de ontmoeting met Christus, die je laat zien wie je bent en wie je mag worden. Zonder dat ben je alleen maar op zoek naar het diepste goddelijk in jezelf. Daar hebben behoudende gereformeerden niet veel mee op. Het gaat om het zoeken van de stem van God."

Meditatiekrukje

Als hij de stilte zoekt, doet hij dat op zijn meditatiekrukje op zijn werkkamer. "Het is een component van het gebed: de bijbel bidden, in de katholieke traditie. Het herkauwen van de tekst, ook het hardop voorlezen van de tekst. Wat doet deze tekst mij, wat zegt God via deze tekst tot mij. Je moet de boodschap niet langs je heen laten glijden."

Er zit ook een element van discipline in, zegt hij. "Ik wil 's morgens voordat ik aan de slag ga eerst mediteren. Daar is discipline voor nodig, en dat is moeilijk: het is gemakkelijker om achter mijn beeldscherm te kruipen en aan de preek te gaan werken of om bijvoorbeeld wat aan mijn website te knutselen. " Zijn spiritualiteit is wat mystieker dan die van de gemiddelde vrijgemaakt-gereformeerde, weet hij. "Ik zou graag een meditatiecursus aanbieden, maar de vraag is natuurlijk of de mensen dat ook willen. Dat is best moeilijk hier en dat vind ik jammer. Aan de andere kant merk ik dat er toch ook verlangen is naar verdieping van spiritualiteit. Ik heb een website, met vijftien preken, voor vrijgemaakte gemeenten die geen voorganger hebben. Ze kunnen die preken lezen tijdens de dienst. Eén van die preken heeft als titel: 'Bidt zonder ophouden'. Ik probeer daarin te benadrukken dat we de hele dag door moeten bidden, bijvoorbeeld het Jezus-gebed: 'Heer Jezus Christus, ontferm U over mij'. Juist deze preek wordt vaak gelezen. Ik krijg er positieve reacties op. Dat vind ik een bemoedigend signaal. "

De website van ds. Jos Douma kunt u vinden op: www.josdouma.cjb.net