Preek over Matteüs 11:28-30 (vooral vers 30)

Kijk de preek terug op YouTube:

Luister de preek terug als podcast:


[Onder de preek vind je gesprekvragen.]

1

Ik las een paar weken geleden een scriptie (‘Toetreders over heil en redding’) met het verslag van een onderzoek naar kerktoetreders. Acht nieuwe gelovigen werden geïnterviewd. Ze waren kortgeleden betrokken geraakt bij een kerk, vaak via de Alphacursus. Sommigen waren in hun jeugd wel kerkelijk opgevoed. Anderen maakten voor het eerst kennis met het christelijk geloof.

Aan deze acht mensen werd gevraagd: ‘Vertel eens iets over je geloofsreis. Hoe begon je geloofsreis? Wat waren hoogtepunten en dieptepunten? Waar sta je nu? Wat is voor jou het belangrijkste?’

Dat zijn mooie vragen om zelf ook eens bij stil te staan en met elkaar over door te praten.

Daar rolden uiteraard heel verschillende verhalen uit. Want mensen zijn heel verschillend, elke opvoeding is anders, ingrijpende levensgebeurtenissen maken veel verschil voor hoe je het geloof beleeft. En we kiezen ook allemaal onze eigen woorden om ons verhaal te vertellen.

Maar heel opvallend was dat ze alle acht uit zichzelf benoemden dat rust heel belangrijk was. Dat het zelfs het belangrijkste was voor hun geloofsreis. Rust zagen ze allemaal als de kern van wat het christelijk geloof hun gaf. Dat je rust vindt bij Jezus. Dat je jezelf niet meer hoeft te bewijzen. Dat je bij God mag horen. Dat je fouten en tekortkomingen je niet na gedragen worden. Dat het niet om jezelf draait maar dat je deel uitmaakt van het grote verhaal van God. Dat je weet dat het goed komt, dat het zelfs al goed is. Dat dingen op hun plek vallen en betekenis krijgen. Dat werd allemaal verbonden met rust.

Een van de conclusies van de scriptie was dan ook: laten we als we het evangelie delen daar oog voor hebben: dat veel mensen op zoek zijn naar rust, en dat dat dus te vinden is in het christeklijk geloof, bij Jezus. Mensen zoeken die rust ook op heel andere plekken en manieren: in stilteweekenden, yoga, retraites, de headspace-app, mindfulness-trainingen, wandelen in de natuur. Dat verlangen naar rust is niet per se religieus, maar wel diep menselijk. En precies dáár sluit ook Jezus bij aan als Hij zegt: ‘Kom naar Mij en Ik zal jullie rust geven.’

2

Daar hebben we inmiddels in twee preken bij stil gestaan. En in deze derde preek over De Grote Uitnodiging laten we de slotzin nog wat verder tot ons doordringen: “Dan zullen jullie werkelijk rust vinden, want mijn juk is zacht en mijn last is licht.”

‘Werkelijk rust’. Daar staat letterlijk: dan zullen jullie rust vinden voor jullie zielen. Dus Jezus heeft het niet allereerst over een dagje niks doen, over ontspanning en vrije tijd (hoe goed dat ook allemaal is). Nee, Hij gebruikt dat woord ziel. In het Grieks is dat psuchè en dat kennen we van ons nederlandse psyche. Ik heb eerder al gezegd dat je Jezus ook kunt zien als leefstijlcoach – dat komt straks ook nog terug – maar Hij is ook psycholoog. Hij houdt zich bezig met onze psyche, met onze ziel.

De ziel is in de Bijbel het centrum van wie je bent: je levenskracht, je diepste ik, je adem; het is ook hoe je van binnen denkt en voelt en waarneemt. Dat is je ziel. Het is je binnenruimte, die kwetsbaar en gevoelig is. En waar het dus ook heel onrustig kan zijn. Daar heeft Jezus het over: als je rust zoekt voor je ziel, kom dan bij Mij.

En ja, die ziel die kunnen we zo gemakkelijk kwijtraken. Dietrich Bonhoeffer heeft daar een keer iets moois over gezegd:

“Dat woordje ziel klinkt zo vreemd te midden van de verwarring en het geschreeuw van de stemmen die zichzelf aanprijzen. Het heeft een zo rustige en stille klank, dat het nauwelijks meer uitkomt boven het razen en woeden in ons innerlijk. Maar het heeft een klank van grote verantwoordelijkheid en ernst: jij, mens, hebt een ziel. Let op dat je die niet verliest, dat je niet op een dag ontwaakt uit het gewoel van het leven en ziet dat je van binnen hol bent geworden, een speelbal van gebeurtenissen, een blad waarmee de wind speelt, en dat uiteindelijk verwaait; dat je geen ziel hebt. Mens, let op je ziel!”

Dat klinkt ook mee in die Grote Uitnodiging van Jezus. Mens, jij die geschapen bent naar Gods beeld, jij hebt een ziel. Vergeet die niet. En die ziel komt alleen echt tot rust als je bij Mij komt.

Want als je bij Mij komt, kom je thuis bij de Vader. Als je bij Mij komt ervaar je vergeving van je zonden en genezing van je wonden. Als je bij Mij komt gaan je ogen open voor mijn koninkrijk op aarde zoals in de hemel. “Kom bij Mij, dan zal Ik je rust geven.”

3

En nu moeten we ook een volgende stap zetten. Want gebeurt dat vanzelf, dat je rustig wordt? Moet je, als je je onrustig en opgejaagd en moe voelt, gewoon bidden om die rust en dan rustig wachten tot je die ontvangt?

We hebben hier te maken met die bekende vraag: Wat doet God en wat doen wij? En hoe houd je die twee bij elkaar? Dat is ook hier zo.

Wat doet Jezus? Hij zegt: Ik geef je rust. Hij gebruikt het werkwoord anapausoo (waarin we het woord pauze herkennen), en dat betekent eerder nog: ik maak je rustig, ik breng je persoonlijk tot rust, als je in mijn buurt ben zul je merken dat je daar rustig van wordt, dat je ontspant, dat je thuiskomt bij God en ook bij jezelf. Dat is dus heel nauw verbonden met de aanwezigheid van Jezus zelf.

Maar nu zegt Jezus dus ook: “Neem mijn juk op je … en dan zul je werkelijk rust vinden”. Dat vinden verondersteld zoeken, en dat is iets wat wij moeten doen. En een juk op je nemen, dat is ook iets wat actie van onze kant vraagt. Wij moeten er ook voor kiezen om aanpassingen te doen in onze manier van leven, in onze leefstijl. Als je altijd bezig bent, altijd ‘aan’ staat, nooit pauzeert, is het om zo te zeggen niet realistisch dat je bidt om rust terwijl je zelf gewoon doorgaat. Als we lichamelijk fitter willen worden, is het ook niet zo dat we daarom kunnen bidden en intussen niet in beweging komen. Of als je piano wilt leren spelen, dan snappen we allemaal dat je niet tot God kunt bidden of Hij je dat wil geven zonder dat je zelf je vingers op de toetsen zet en gaat oefenen, eindeloos oefenen.

Zo is het ook met die rust. Die vraagt ook oefening. Zeker, er is iets wat Jezus je kan geven puur als gebedsverhoring. Dat er een diepe rust over je komt als je je zorgen en verdriet met Hem hebt gedeeld, en dat er dan een last van je afvalt. Je voelt je kilo’s lichter. Maar dat is een soort van momentopname. Als je die rust die Jezus je wil geven over de volle breedte van je bestaan, als je echt in heel je leven de rust van Jezus wilt ontvangen en ervaren, dan is het ook nodig om die actief te zoeken.

4

En dan zijn we dus terug bij de leer van Jezus, dat juk (en zoals vorige keer gezegd, dat kan ook wat jeuk geven). Maar we leren daar nu nog iets nieuws over, want Jezus noemt dat juk zacht. Wat is dat nou precies? En toen pakte ik het Grieks er even bij en ontdekte ik iets bijzonders. Het woordje dat vertaald wordt met ‘zacht’ is in het Grieks: ‘chrestos’! En dat lijkt heel erg op Christos!

Van de kerkvaders uit het begin van de geschiedenis van de beweging van de christenen weten we dat veel mensen gedurende de eerste eeuw wat verward waren over hoe de volgelingen van Jezus nu precies genoemd werden. Want het ging vaak over ‘Christos’ (Jezus Christus), maar ook het woord ‘chrestos’ klonk heel vaak. Dus dachten velen dat de volgelingen van Jezus niet ‘christenen’ werden genoemd (van ‘Christos’) maar ‘de zachten’ of ‘de vriendelijken’ (van chrestos).

Want dat betekent dat woord waarmee Jezus het juk typeert: zacht, dat is vriendelijk, mild, behulpzaam. Dat is het juk van Jezus, zijn visie op het leven, zijn levensfilosofie, zijn leefstijl ook: vriendelijk, mild en behulpzaam.

Maar intussen kunnen we toch ook denken: “Maar dat juk dat is toch best moeilijk? Ik zie me dat nog niet doen: altijd bij Jezus zijn, worden zoals Hij, zachtmoedig en nederig, net als Hij mijn vijanden liefhebben bijvoorbeeld. Ik snap dat het leven daar mooier van wordt, maar makkelijk is het niet.”

En dat is ook zo: als we het over het juk als een houten balk hebben, dan moeten we ook denken aan het kruis dat in het leven van Jezus zo aanwezig was. Hij zegt ook: “Neem je kruis op je, en volg Mij.” Dat hoort ook bij leerling zijn. Maar dan is het net als met die twee ossen, de grote en de kleine, dat we naast Jezus lopen onder dat kruis en dat Jezus het zware werk heeft gedaan en nog altijd doet.

En ook als Hij ons vanaf het kruis aankijkt, met een milde en doordringende blik, zegt Hij: ‘Neem mijn juk op je en leer van Mij, want Ik ben zachtmoedig en nederig van hart. Dan zullen jullie werkelijk rust vinden, want mijn juk is zacht en mijn last is licht.’

5

Jezus moet het dus geven, die rust. En tegelijk zullen we ook zelf iets moeten doen: alleen als we zoeken, ons ervoor inspannen, zijn juk op ons nemen, de leer van Jezus omarmen, zullen we werkelijk rust vinden.

En nu hebben we zonet doorgelezen in hoofdstuk 12. Daar gaat het over de sabbat. En ik geloof dat Matteüs dat er niet voor niks direct op laat volgen. Jezus leert dat Hij ons rust geeft als we bij Hem komen en dat wij rust zullen vinden als we zijn juk op ons nemen, zijn leefstijl volgen. En in die visie en die stijl neemt de sabbat een cruciale plek in. “Want de Mensenzoon is heer over de sabbat.” Dat is de kern van die passage die volgt. Of zoals Marcus het verwoordt: “De mens is er niet voor de sabbat, maar de sabbat is er voor de mens.”

Sabbat is een heel belangrijke geestelijke discipline of oefening die onderdeel uitmaakt van het juk van Jezus. Er zijn er ook meer, die we ook terugzien in Jezus’ leven, die horen bij zijn leefstijl. Ik noem er een aantal:

  • de eenzaamheid opzoeken om alleen te zijn
  • vasten
  • naar de synagoge gaan
  • een gemeenschap vormen
  • bezig zijn met Gods Woord
  • luisteren naar de stem van zijn Vader
  • vergeving schenken
  • samen eten
  • hulp geven aan de armen en de zieken

Dat zie je allemaal terug in het leven van Jezus. Deze oefeningen maken onderdeel uit van zijn leefstijl. En als we leerling van Jezus worden, als we de kunst van het leven van hem afkijken, dan zijn dit oefeningen die ook een plek krijgen in onze leefstijl. Het zijn geen harde eisen, geen strenge wetten of regels, maar Jezus reikt het ons aan met zachtheid en vriendelijkheid: als je wilt leven in mijn koninkrijk van liefde, vreugde en vrede, doe dit dan.

Dat komt heel mooi uit in de vertaling van Matteüs 11:28-30 die we lazen. Deze zin: “Leer het ongedwongen ritme van genade kennen. Ik zal je niets zwaars opleggen, of iets wat niet past. Blijf in mijn gezelschap, dan leer je echt te leven – vrij en licht.”

“Het ongedwongen ritme van genade” – dat is de sfeer van geestelijke oefeningen. Dat is dat vriendelijke juk, de milde leer van Jezus over hoe te leven. Het past. Het is als met een schoen die je aanhebt: als die goed past, als die als gegoten zit, merk je er niks van maar merk je wel dat je heerlijk ontspannen kunt lopen. Zo is het ook met dat ongedwongen ritme van genade.

6

En ik concentreer me nu even op die sabbat. Ik heb daar een paar weken geleden in een middagdienst ook al over gepreekt. Die sabbat staat voor: stoppen, rusten, genieten en God aanbidden.

Die sabbat staat voor een dag van 24 uur, een etmaal. Voor de Joden de vrijdagavond tot zaterdagavond, voor de meeste christenen de zondag. Maar het belangrijkste is nog niet eens de precieze dag. Sabbat is voor alles een manier van leven, een leefstijl die gevoed en geoefend wordt op die ene dag, maar die zich over heel de week uitspreidt. Sabbat vieren betekent dat er een ritme van genade in je leven komt waar werken, druk bezig zijn en ‘aan’ staan steeds weer worden afgewisseld met stoppen, rusten, genieten, God aanbidden.

En ik geloof dat die sabbat, dat ritme van rust, het verdient om herontdekt te worden. Niet in de vorm van een strikte zondagsheiliging, in de vorm van regels en geboden, maar in de vorm van concrete oefeningen die door ons hele leven worden heen geweven en die ons helpen om

  • te komen bij Jezus,
  • te leren van Jezus en
  • te rusten met Jezus.

En dat allemaal in de sfeer van

  • zachtmoedigheid,
  • nederigheid en
  • vriendelijkheid.

Dan ontdekken we langzaamaan de leefstijl van het koninkrijk. Hoe kan dat eruit zien?

Bijvoorbeeld door de zondag te herontdekken als dag van echt stoppen, tot rust komen, genieten van alles wat God geeft en Hem aanbidden. Soms helpt het om anders te kijken naar gewoontes die je al wel hebt, maar waar de glans misschien wat is afgegaan. Een kerkdienst kan soms voelen als een verplichting, maar je kunt het ook leren zien als een oefening in komen bij Jezus, leren van Jezus en rusten met Jezus.

Het brengt ook een hoop rust als je ervoor kiest om je smartphone gedurende een bepaalde tijd weg te leggen vanuit het verlangen om wat meer rust te hebben.

Of je spreekt met jezelf gewoon ergens door de week een mini-sabbat af: één dagdeel of twee uurtjes even helemaal niks in de agenda en rust zoeken.
De praktijk zal er voor ieder ook weer heel anders uitzien. Mooi om dat met elkaar te delen en elkaar hierin te inspireren.

Voor nu hoop ik dat de Grote Uitnodiging van Jezus echt lándt in je leven. Dat je een verlangen hebt om op de uitnodiging in te gaan. Want Jezus wil het echt voor je zijn: een Rustbrenger. De leefstijl van het koninkrijk van Jezus zal er echt een blijken te zijn die rust en vertrouwen in je leven brengt.

En ik hoop dat het lied dat we nu samen gaan zingen ons ook helpt om in dit moment iets van die rust te ervaren.

Zingen: Stil, mijn ziel, wees stil.

Gespreksvragen

  1. Nieuwe gelovigen vinden bij Jezus vooral rust. Herken je daar iets van? Wat kunnen we nog meer vinden bij Jezus?
  2. In hoeverre inspireert Jezus jouw leefstijl tot nu toe?
  3. Jezus spreekt over “rust voor je ziel”. Wat denk jij dat Hij bedoelt met ‘ziel’? Hoe verschilt dat van alleen ‘je hoofd leegmaken’?
  4. Bonhoeffer waarschuwt “Let op dat je je ziel niet verliest.” Wat zou het in onze tijd kunnen betekenen om ‘je ziel te verliezen’?
  5. Wat betekent het voor jou dat het juk van Jezus ‘vriendelijk’ is? Hoe kan dit helpen om bezig te zijn met leefstijl niet een nieuwe last te laten worden?
  6. In Jezus’ leven waren veel leefstijl-oefeningen: sabbat, stilte, vergeving, alleen zijn, gemeenschap, dienstbaarheid. Welke oefening helpt jou om werkelijk rust te vinden?
  7. Hoe ervaar jij het verschil tussen opgelegde rust (moeten ontspannen) en ontvangen rust (innerlijk stil worden)?
  8. Het ging ook over “het ongedwongen ritme van genade”. Hoe zou dat ritme er in jouw week concreet uit kunnen zien?
  9. Op welke manier zou jij nieuwe stappen willen zetten of gewoontes willen ontwikkelen om meer sabbat in je leven te ervaren?
  10. Stel dat je één symbool mocht kiezen dat voor jou de rust van Jezus uitdrukt – welk symbool zou dat zijn en waarom?

Werkvormen

Rustkaart maken

Iedere deelnemer kiest een zin uit de preek die of een bijbelvers dat rust oproept en maakt daarvan een kleine “rustkaart” met beeld en tekst. Aan het einde worden ze gedeeld of in stilte opgehangen.

Mini-sabbat oefenen

Neem samen vijf minuten stilte. Ieder kiest één eenvoudige houding of ademritme dat helpt om tot rust te komen. Daarna kort delen wat je merkte in lichaam en gedachten.

Ritme van genade visualiseren

Teken in tweetallen een tijdlijn van je week: wanneer ben je ‘aan’ en wanneer ervaar je rust? Bespreek hoe het ritme zachter of vriendelijker kan worden, in de geest van Jezus’ leefstijl.